martes, 29 de diciembre de 2020
A familia Patiño
viernes, 25 de diciembre de 2020
Conto de Nadal
Non sabemos se aquel "bromista" (a min ocórrenseme apelativos peores) se arrepentiu da súa acción, pero a historia tivo un final feliz. No xornal do día 29 de decembro Bocelo informou que acababa de recibir, destinado a "Pascual", un donativo de 200 pesetas dun doante anónimo da Graña, conmovido pola súa situación.
* Antes de 1970 a primaria obrigatoria duraba só 4 anos e logo comezaba o bacharelato elemental que duraba outros 4 anos, seguido do superior (5º e 6º). Pascual, por tanto, cursaría o que hoxe é 5º de Educación Primaria.
viernes, 18 de diciembre de 2020
A primavera de 1935
A primavera de 1935 non foi tan conflitiva
como a doutros anos pero non estivo exenta de problemas. Por exemplo, dous días
antes do seu comezo oficial, o 19 de marzo, houbo a tradicional pelexa en Ardemil: Jesús Bao Bello
tivo unha tan acalorada discusión con Juan Couto Sanjurjo que sacou un revólver que portaba
(por suposto sen licenza) e disparoulle varios tiros para atemorizalo. O Xulgado de Instrución de Ordes incoou proceso
contra el e foi xulgado na Coruña. O fiscal Rivero de Aguilar pediu dous
anos, 11 meses e 11 días de prisión menor, pero despois da brillante alegación
do avogado Joaquín
Ozores a pena imposta acabou sendo unha multa de 250 pesetas. Por certo que o
seu adversario, Juan Couto, volveu meterse en problemas e a finais de ano
enfrontábase a un xuízo por agresión.
Máis feliz foi o comezo da primavera na vila
pois Antonio
Troche Rivas prestou o Salón Cine Troche para que a Agrupación Artística Compostelana,
dirixida nesa ocasión por Horacio Peñamaría, dese un espectáculo musical que compraceu ao entusiasmado
público que encheu o local. Destacaron os
irmáns Campos Gil que cantaron acompañados de guitarras "Cuatro
Milpas", "En el silencio de la noche" e "La que murió en París". Algunhas das composicións eran de Bernardo del Río Parada, o director da Banda de Ordes.
Ese mes tamén se constituíu o Consello Local de Primeiro Ensino que estaba presidido polo pai do alcalde, o médico Antonio Concheiro Rodríguez e composto polos mestres Antonio Lesta Cernadas (secretario), Concepción Moar Vázquez, e os pais de familia Rogelio Prado Carnota e Josefina Carballido Pol.
Non pasou un mes sen que houbera unha nova liorta. A principios de abril na Poza, parroquia de Mercurín, a Andrés del Río, de 26 anos, saíronlle ao paso os seus conveciños Miguel del Río, Valentín Gestal e Ricardo Bermudez, de 26, 17 e 19 anos respectivamente, propinándolle unha gran malleira e causándolle lesións de carácter grave. O motivo, unha vez máis, foron rivalidades amorosas. En Ordes o precepto pascual estivo a cargo dos Padres Pasionistas que viñeron antes da Semana Santa porque esas datas tíñanas comprometidas en Carballo.
Tamén en abril houbo que lamentar un accidente de trafico. En Vigo atracou o transatlántico "Orduña" do que por certo eran pasaxeiros o príncipe George de Inglaterra e a súa esposa Marina de Grecia, duquesa de Kent. Seis turistas ingleses viaxaron desde Vigo á Coruña en autobús, pero chocaron cun camión en Ordes e tres deles quedaron feridos de gravidade. Aínda así todos foron trasladados ao barco (non se debían fiar moito dos hospitais galegos).
O 1 de maio distaba de ser un día festivo como agora. As folgas e manifestacións obreiras estaban á orde do día pero, despois dos sucesos doutros anos, o de 1935 foi sumamente tranquilo. Na Coruña houbo un gran mitin ás 11 da mañá na praza de touros organizado por socialistas, comunistas e Socorro Rojo Internacional. Falaron o deputado socialista Ramón Lamoneda, Pedro Fajardo por Socorro Rojo, Fernando Claudín pola Juventud Comunista, José Andrés Manso tamén deputado socialista, Adriano Romero polo Partido Comunista e de novo Lamoneda para pechar o acto que acabou coas notas da Internacional. Non houbo ningún tipo de disturbio á saída. Todos os servizos públicos, transportes, comercios ... funcionaron con total normalidade en Galicia. Mesmo desembarcaron uns mil turistas do vapor inglés "Moldavia" que visitaron a cidade da Coruña sen ningún incidente e perfectamente atendidos.
Otro espectáculo que entretuvo grandemente al público fue el cobro por los guardias municipales de pequeñas multas de 25 y 50 céntimos a los infractores del reglamento de circulación, automovilistas o peatones que cruzan por la vía pública por lugares prohibidos o en momento inoportuno. Estas multas se hacen efectivas en el acto, y esto dio lugar a numerosos incidentes, ocasionando esto acumulaciones de público que los comentaba, dificultando con esto la circulación en forma desusada. De la cantidad de multas cobradas da idea el hecho de que siendo estas, como hemos dicho, de 25 y 50 céntimos, ayer por la mañana se recaudaron, solamente en la Puerta del Sol, 600 pesetas.
Ese día 26 de maio houbo un multitudinario mitin de Manuel Azaña no Mestalla, o campo do Valencia FC. Miles de persoas dos partidos de esquerda foron desde toda España ata alí. En Madrid os taxis unificaron as súas tarifas cobrándolle aos pasaxeiros 40 pesetas pola viaxe de ida e volta. Ese mitin sería contestado por outro das dereitas o 30 de xuño conxuntamente no campo de fútbol e na praza de touros de Valencia.
martes, 15 de diciembre de 2020
Música tradicional
Esta
é unha presentación que realizamos no CEIP Mesón do Vento cando recibimos ao
grupo "Os Viqueiras" nun Día das Letras Galegas. O noso compañeiro e responsable da biblioteca, o lobo Ardemiro, explicoulles aos nenos dun xeito sinxelo diversos apectos da ...
Que é a música tradicional?
Os instrumentos tradicionais
Dous son os instrumentos principais: a gaita (vento) e a pandeireta (percusión). O bombo e o tambor, e tamén o tamboril, son outros dos instrumentos típicos dos grupos tradicionais.
Pero non sempre foron instrumentos accesibles a todos polo seu prezo. Por esta razón cunchas, tixolas, baldes de metal, unha botella de anís, unha lata de pimentón, un sacho golpeado cun seixo, paus ... servían de acompañamento habitual nos descansos do traballo e cando non se dispuña doutra posibilidade.
A gaita tradicional galega
A gaita é o instrumento tradicional por excelencia.
Normalmente facíase de madeira de buxo, arbusto que necesita moitos anos para medrar. Agora tamén se fan de pau santo e granadillo.
Estas son as partes dunha gaita. O fol permite que non haixa que soprar continuamente e que o gaiteiro poida respirar. Ata o século XIX non aparece o ronquillo e na 2ª metade do século XX aparece a ronqueta.
Actualmente tamén hai gaitas de inspiración escocesa que non son ben vistas polos músicos máis puristas.
Tócase dando golpes coas partes da man ou facendo vibrar o coiro cos dedos, acción que se chama repenicar ou triscar.
O pandeiro é un instrumento cadrado (aínda que nalgunhas zonas tamén era redondo) cun marco de madeira de 2-3 cm de groso e 40-50 cm de lado. A pelica acostumaba a ser de pel de cabra ou ovella (e se facemos caso ás cantigas tamén de can).
Outro instrumento moi usado pola súa abundancia son as cunchas de vieira.
Recorda!
Como din "Os Viqueiras":
- Non só debemos preocuparnos do idioma. A música e a danza tamén forman parte da nosa esencia e do que nos distingue como pobo.
Debemos protexelas e coidalas!
sábado, 12 de diciembre de 2020
Zootopónimos de Ordes
Ao contrario que os fitotopónimos -topónimos derivados de nomes de plantas- que son moi abundantes (máis do 20 % da toponimia maior no noso concello) os zootopónimos son bastante escasos a pesar da importancia de moitos animais na vida humana. De feito atopamos menos de 10 lugares cun nome procedente dun animal.
Tamén no oeste da parroquia de Buscás está A Tiopeira, a case 1.500 metros por estrada da igrexa e a uns 700 ao leste da estrada N-550. Tiopeira (toupeira en galego normativo) pode significar que era un lugar onde había moitas toupas ou que a orografía se asemella á do montículo de terra que eses animais sacan ao exterior cando escavan as súas galerías. A palabra toupa (que na variante local cambiou a tiopa - topia) procede do latín talpa.
Na parroquia de Barbeiros atopamos a aldea de Coruxo. Situada nun antigamente importante camiño veciñal que unía Ordes con Frades, na segunda década do século XX era o núcleo máis poboado da parroquia con 48 habitantes (100 anos despois segue mantendo ese posto con algún habitante menos). Coruxo alude á curuxa (Tylo alba), ave de grande importancia na cultura popular, como todas as rapaces nocturnas, por ser considerada portadora de funestas novas. A etimoloxía de coruxa non está clara, podendo proceder do latín antigo *corugiam ou de *corusceam, derivado de coruscam, ‘resplandecente, brillante’, pola ollada característica desta ave.
A parroquia de Ardemil, a máis grande de Ordes, tamén é a que máis zootopónimos contén.
Se hai algún animal que simbolice universalmente a astucia ese é o raposo, palabra que ven do latín rapu. O nome As Raposeiras, unha aldea situada uns 600 metros ao noreste do encoro de Vilasenín, case no límite con Cerceda, pode aludir á gorida do raposo ou tamén a que era un lugar cheo de matogueiras moi mestas onde este mamífero acostuma facer os seus tobos.
A Piolla está preto do Mesón do vento na estrada que vai a Betanzos. Pode que se chame así por ser un topónimo festivo do estilo de Nugalláns en Trazo, quizais por unha veciña moi baixiña ou pode ser unha metáfora aludindo a unha terra pobre (a zona é un auténtico páramo). Tampouco hai que descartar que veña da “herba piolleira” (Pedicularis sylvatica). Menos probable é que teña que ver con outra acepción de piolla "manchas que saen na roupa branca cando se garda húmida". En todo caso os piollos en todas as sociedades formaron parte da vida cotiá ata hai moi pouco tempo.
FONTE principal: ALDEIAS de ORDES, o blog de Carlos Calvo Varela.
viernes, 11 de diciembre de 2020
Loando a Liñares
sábado, 5 de diciembre de 2020
Recordatorios de defuncións
Ao principio só as familias podentes podían permitirse gastar o diñeiro en luxos como os recordatorios, así que durante os anos 30, 40 e 50 eran bastante escasos en Ordes. Popularizáronse realmente nos anos 60 e 70 e nos anos 80 aínda eran habituais a pesar de que a publicación de necrolóxicas, principalmente en La Voz de Galicia, foi para eles unha competencia demasiado dura. Xa nos 90 case desapareceron de todo, pero aínda se repartiron ocasionalmente algúns despois do ano 2000.
viernes, 4 de diciembre de 2020
Publicacións sobre o C.I.
As peregrinacións a Santiago case desapareceron no século XIX. Calcúlase unha media de apenas 130 peregrinos ao ano e a maioría peninsulares. No século XX limitábanse practicamente aos galegos e unicamente nos anos santos, pero estas excursións organizadas utilizaban as estradas, no noso caso a N-550, e non se preocupaban polos camiños tradicionais. Cara a 1975 as cousas cambiaron e comezaron a promocionarse de novo as peregrinacións revitalizando o antigo Camiño Francés. Despois, xa nos anos 90, tocoulle a quenda ao noso Camiño Inglés.
Loxicamente, antes dese momento non había apenas bibliografía sobre os roteiros de peregrinación. No ano 1995 La Voz de Galicia en colaboración coa Consellería de Cultura da Xunta publicou "Rutas y ciudades de Galicia y Caminos de Santiago" en fascículos que se repartían co xornal. Unha pequena parte do 4º fascículo estaba dedicada ao Camiño Inglés pero con moi pouco detalle. Ao ano seguinte, en 1996, Xosé Manuel Fernández Costas publicou en Vigo e en idioma galego "O Camiño Inglés" libro pioneiro no tema.
domingo, 29 de noviembre de 2020
A voda Mariño Franqueira
En marzo de 1935 tivo lugar unha das vodas máis notables na vila de Ordes. Casaron o futuro alcalde Rafael Mariño e María Franqueira, filla do comerciante do Recreo Manuel Franqueira, máis coñecido como Manolo da Ponte e de Carmen Regos Caramelo. Os asistentes eran un "Quen é quen" do concello. Pero mellor leamos a noticia que apareceu publicada no xornal El Compostelano o día 13 escrita polo seu correspondente en Ordes, o mestre Nicolás del Río.
En la iglesia parroquial de esta villa y ante el altar de la Inmaculada, previamente adornado con mucho gusto, se efectuó el matrimonial enlace de la bella y elegante señorita María Franqueira Regos con el culto joven comerciante D. Rafael Mariño Vilela, siendo apadrinados por D. José Mariño, padre del novio, y doña Estrella Regos Caramelo*, tía de la novia, quienes obsequiaron esplendidamente a los contrayentes. Firmaron el acta como testigos D. Guillermo Peinador Vega, juez de instrucción de este partido, D. Juan Liñares Iglesias, diputado provincial, D. Paco Pérez, ayudante de Obras Públicas, y D. Antonio del Río Castro, secretario judicial. Al terminarse la ceremonia, le dirigió la palabra nuestro digno párroco*, haciéndoles historia del sacramento del matrimonio, como también de las contrariedades del mismo, a fin de que siempre estuvieran dispuestos a soportarlas, no desmayando hasta conseguir su principal objetivo, que es la creación de la familia, exhortándoles a conducirla por el camino del bien y la verdad.
A continuación fueron los comensales a la casa de la novia, donde se sirvió una suculenta comida, reinando la mayor fraternidad entre todos los concurrentes que sería difícil recordar, dado su número que se elevaba a 130, aunque, sin embargo, citaré los siguientes para que el lector forme juicio del banquete: don Manuel Rey Nión, médico de Trazo, D. Manuel Concheiro García y D. Francisco Barreiro, del Banco Pastor; don Enrique García Iglesias*, D. Alfonso Andrade, D. José Rodríguez, D. Emilio Fandiño, D. José Castro, D. Antonio Louro Parada, D. Horacio Pol y señora, don Manuel Verea Remeseiro, don Segismundo Viqueira Ramos, D. Pedro Graña, D. Juan Regos Caramelo, D. Laureano Iglesias García, D. Manuel Mariño Vilela, Dª Carmen Mariño Vilela, maestra de Sarandones y su esposo, D. Jesús Castro y familia, Dª Josefa Pena García, Patita Astray Troche, D. Benito Regos, D. Francisco Mariño Vilela, familia de Mirás, D. José Rodríguez, Dª María Esther Castro de Linares y su encantadora hija Pilar y D. Luis Linares Castro.
sábado, 28 de noviembre de 2020
Mestres pedichóns
Con el epígrafe "A los maestros nacionales de la categoría octava", recibimos esta nota:
Clotilde Stolle Liñares: filla de José Stolle García, secretario do Concello de Boqueixón e logo do de Coristanco, nese momento era mestra en Santaia de Moar (Frades). Sería logo mestra en Padrón e morrería xunto con dúas fillas e oito vítimas máis nun tráxico accidente ferroviario en maio de 1952.
sábado, 21 de noviembre de 2020
A Fonte das Meigas
martes, 17 de noviembre de 2020
Día sanguento en Tordoia
As terras de Gorgullos (Tordoia) volveron ver correr o sangue, sendo de novo escenario dun homicidio. O día foi o 20 de xaneiro de 1935. Jesús Pallas Becerra, un campesiño do lugar, duns 45 anos de idade, volvía á súa casa acompañado da súa esposa e fillo. No camiño atopouse fortuitamente co seu veciño José Castro Ríos. Ambos mantiñan unha longa inimizade polas cuestións habituais e, ao verse, encerelláronse nunha violenta discusión. Chegaron ás mans e Pallas levou a peor parte pois José Castro asestoulle unha tremenda puñalada na rexión abdominal que deixou a Jesús tendido no chan ante o espanto da súa muller e fillo. Foi levado ao hospital, pero esa ferida con saída de todo o paquete intestinal era mortal de necesidade. Catro días despois faleceu.
Detido Castro, o Xulgado de instrución de Ordes incoou o consecuente proceso e o xuízo, ao que asistiu moito público da zona, tivo lugar en novembro dese mesmo ano. O fiscal foi Ramón Rivero de Aguilar, mentres que o avogado defensor foi o omnipresente Manuel Casás. Este rexeitou a pena de 14 anos de prisión e 15.000 pesetas de indemnización que pedía o fiscal e solicitou a libre absolución.
Unha vez máis o xurado popular emitiu veredicto de inculpabilidade, o que significou a liberdade para José Castro e moitas felicitacións para Manuel Casás. O xornal La Voz de Galicia subtitulou a noticia "Otro homicida absuelto" porque, evidentemente, non eran ningunha novidade esas sentenzas tan benévolas.
Ese mesmo día na Sala Segunda foi o xuizo contra José Blanco Remuñán de Ardemil que matara a un dos mozos que foran a darlle unha cencerrada o ano anterior e que, por suposto, tamén saiu absolto.
Na Sala Primeira houbo outra causa proveniente das terras de Ordes, pero esta menos tráxica. Juan Touriño Morlán o 13 de xullo discutiu con Jesús Suárez sobre a posesión dun acordeón que se sorteaba. Acabou sacando unha pistola e pegándolle un tiro aínda que a ferida non foi demasiado grave. O fiscal Pedro González Villamil solicitou para el 6 meses de arresto por tenencia ilicíta de arma de fogo e 20 días polas lesións causadas, pena á que finalmente o condenou a Sala.
domingo, 15 de noviembre de 2020
A Torre de Buscás
A arqueóloga Mª del Rosario Valdés Blanco-Rajoy, por certo descendente de Eduardo Pondal, investigou e publicou "Las fortalezas medievales que jalonaban la ruta jacobea entre Santiago y Betanzos", varias delas na comarca ordense. Velaquí as liñas que dedica á desaparecida fortaleza de Buscás.
Desde A Calle se continuaba a San Xulián de Poulo donde hubo un hospital para pobres y peregrinos; poco más adelante se cruzaba el puente de Vilariño y de ahí se iba a San Paio de Buscás cuyo caserío lleva también el nombre de A Rúa en clara relación con el camino.
Por lo que se puede ver en superficie, no es posible asegurar que esta explanada estuviese defendida por una muralla, sin embargo la notoria elevación del terreno al Norte y al Sur de la zona perimetral nos hace pensar en los restos de algún tipo de cercado. Este asentamiento no se menciona en la documentación medieval, ni conocemos reseña histórica alguna que se refiera a él.
En un contexto y lugar indeterminado de la parroquia de San Paio de Buscás se encontró hace unos años un conjunto de 16 monedas de vellón de Alfonso IX de León, consistente en 14 dineros y dos óbolos de la ceca compostelana, hechos en plata y que han sido fechados en la primera mitad del siglo XIII. Las piezas se hallan hoy en parte confundidas con las de otro conjunto y con algún ejemplar suelto del mismo tipo de moneda, todas de procedencia desconocida y conservadas en el museo provincial de Lugo [Tesouriño de Buscás]. Quizá pudiera ponerse la torre de Buscás en relación con este hallazgo.
sábado, 14 de noviembre de 2020
1935: Antes da batalla
Comparado con outros anos, 1935 non foi demasiado malo. Houbo momentos de respiro: nos USA Wallace Carothers creou o nailon abaratando as imprescindibles medias femininas, comezou a venderse cervexa enlatada en Virginia, apareceu a 20th Century Fox e a xente podía divertirse vendo a Fred Astaire e Ginger Rogers en "Top hat" ou aos irmáns Marx en "A night at the opera". E ata se patentou o Monopoly!