Escudo dos Carrucheiros

  Antes de nada precisar que non atopei nin a máis mínima información sobre este escudo en ningún lado, así que este artigo é de colleita totalmente propia (mero afeccionado e non un experto en heráldica), polo tanto a súa fiabilidade é relativa.

  

 

  O escudo coroado que hai na fachada do pazo dos Carrucheiros está dividido en tres filas. A superior e inferior teñen 2 cuarteis cada unha e a central ten 3, sumando 7 cuarteis en total.

   

 Na fila superior podemos ver representadas dúas linaxes moi coñecidas: os escaques dos Bermúdez, familia tan importante na comarca que nela baséase o actual escudo do concello, e a árbore coas 5 lanzas dos Leis. Este cuartel tamén podería representar á familia Pose, pois ambas as dúas empregaban a mesma imaxe pero cambiando de cor. O escudo dos Leis tiña en fondo de ouro (amarelo) unha árbore de sinople (verde) sobre o que se apoian cinco lanzas de sable (negras) tres á destra e dúas á sinistra. Mentres no dos Pose o fondo era de prata (branco).

   

  A fila central ofrece máis dúbidas. No primeiro cuartel vemos unha árbore que parece ser unha palmeira sobre ondas de auga. Buscando noutros escudos da provincia, hai unha imaxe algo similar no 4º cuartel do escudo do pazo de San Martiño de Andeiro (Cambre). Este pazo foi fundado por don Juan de Caamaño Somorrostro y Ribadeneyra, quen estaba casado con dona Juana de Lamas Sotomayor. Dado que os outros tres cuarteis representan claramente as linaxes Somorrostro, Caamaño e Sotomayor, penso que esa palmeira representa á familia Lamas, porque ademais sabemos que un dos primeiros propietarios do pazo dos Carrucheiros foi don Domingo de Lamas. 

  No terceiro cuartel vemos outra imaxe moi habitual, unha aguia. A moi escasa distancia dos Carrucheiros na capela de Codeseda hai outro escudo cunha aguia representando á familia Aguiar. Debe ser tamén o caso aquí e probablemente ambas as dúas familias tiveran relación de parentesco a través dalgunha voda. 

  No cuartel do centro, que aparece resaltado como se fose un pequeno escudo sobre outro máis grande, vemos unha torre ou un castelo. Esta é unha imaxe tan repetida en múltiples blasóns e hai tantas posibilidades que calquera hipótese está no aire. Aínda así, tendo en conta que os fundadores do pazo foron Bartolomé Pose e Isabel de Piñeiro, penso que quizais representa á familia Pose, ou tal vez conxuntamente aos Pose e Piñeiro, pois no escudo destes últimos había, ademais de dita árbore, un castelo.

 

  Na fila inferior aparece a moi coñecida banda diagonal e os dragóns da familia Andrade. En cambio no último cuartel hai unha imaxe menos usual: unha árbore con dous animais, atados ao tronco. Probablemente este cuartel aluda á familia Piñeiro* que nalgúns escudos tiña dous cans atados a unha árbore, aínda que os de aquí máis ben parecen cabalos. 

* Hai opcións que creo menos probables. Comparando con outros blasóns atopei unha imaxe moi parecida no primeiro cuartel do escudo da casa grande de Baladás en San Vicenzo de Vitiriz (Melide), e tamén no terceiro cuartel dun escudo que hai na Casa do Concello de Melide. Xa que o fundador da casa de Baladás foi no século XVII don Juan López de Baladás, ese cuartel representa á familia López. No escudo da Casa do Marco en Sta Mª de Sendelle (Boimorto) o último cuartel tamén ten unha imaxe parecida. Esa casa foi fundada por Domingo de Freixido Codesido casado con Dominga Duro e o seu fillo Pedro casou con Josefa Yáñez de Soto, filla de Lorenza Yáñez Vaamonde. Na casa Pazo de Vaamonde en Santiago hai un cuartel similar (aínda que os animais parecen cabras e non están atadas á arbore). Representará este cuartel á familia Vaamonde? Notemos que, igual que os Aguiar, tamén formaron parte da familia que fundou o pazo de Codeseda, a menos de 2,5 km de distancia.

   Como anécdota, unha réplica (bastante máis simple) deste escudo aparece na casa do Pazo (Ardemil) restaurada por Orencio Uzal.

   Para máis información sobre heráldica de familias galegas:

Armorial del Reino de Galicia e Genealogía y heráldica de Galicia. 

O Comité Conservador

   Ordes foi durante os ultimos anos do século XIX e primeiros do XX un distrito onde mandou case permanentemente o partido liberal. Os conservadores sempre tiveron dificultades. Vede aquí quen constituían o comité dese partido e os seus problemas co deputado liberal Benito Hermida. Esta é unha carta publicada no xornal La Voz de Galicia o 19 de xullo de 1895. 

La Política en Órdenes

Sr. Director de LA VOZ DE GALICIA.

  Mi estimado amigo: Envío a usted la copia del acta que le anuncio en mi última.

  Como usted verá, confirma por modo oficial y solemne cuanto le dije, y creo que huelgan nuevas consideraciones, ni aún para contestar los naturalísimos desahogos de quienes de muy antiguo están acostumbrados a suplir con hueros y entonados alardes la falta de positivos arraigos o influencias.

  El tiempo se encargará de demostrar, y en plazo corto, que no deben radicar ciertas jefaturas en quienes precisan para significar algo políticamente, del apoyo de los Hermida y otros liberales por el estilo.

  El partido conservador vive así una vida prestada y consiguientemente bochornosa, y no puede continuar sometido, por propio prestigio, a semejantes tutelas.

  He aquí el documento en cuestión.

  «Don Narciso Domínguez y Álvarez, secretario del comité conservador del distrito municipal de Órdenes, partido del mismo nombre en la provincia de La Coruña:

  Certifico: que dicho comité en sesión extraordinaria del día diez del corriente, acordó lo que literalmente dice:

  En Órdenes, a diez de julio de 1895: previa convocatoria a sesión extraordinaria de los electores conservadores que en este pueblo siguieron incondicionalmente las inspiraciones y expresos mandatos del excelentísimo Sr. D. Aureliano Linares Rivas, fielmente comunicadas por su hermano el Sr. D. Maximiliano Linares: Reuniéronse en casa del señor presidente del comité conservador local D. Policarpo Rivas Godoy sesenta y cinco personas, representando todas la propiedad, la industria, el capital, el trabajo, y en una palabra, las fuerzas vivas del país. 

- El señor presidente dio cuenta del objeto de la reunión, que no era otro más que poner en conocimiento de los amigos las circunstancias especiales en que se encuentra el comité que preside, debido al curso de la política provincial; recordó su lealtad y la de sus amigos a los señores Linares, citando repetidas ocasiones en que esta lealtad se demostró; refirió promesas terminantes referentes a la organización político-administrativa del distrito, en sentido conservador, hechas antes del 22 de marzo último y con posterioridad a dicha fecha; expuso las gestiones practicadas por él y otros miembros del comité para alcanzar el apoyo oficial a fin de conseguir el nombramiento de alcalde de Órdenes para el único concejal del ayuntamiento que pertenece al partido conservador, gestiones que no dieron el resultado esperado y prometido; atribuyó la serie de fracasos políticos relacionados por él a las conveniencias, que respeta, de la unión del señor D. Maximiliano Linares con el diputado liberal D. Benito Hermida, quien en diversas ocasiones figuró como conservador mandando los conservadores,  como liberal mandando los liberales; dijo que en la actualidad política es un hecho que se repite desgraciadamente esa unión funestísima en este distrito, por cuanto los elementos que representan al Sr. Hermida, prescindiendo de los convenios con los señores Linares, convierten a los amigos de estos, de aliados en víctimas de sus rigores y venganzas; dedujo de todo lo relacionado que la situación creada al comité con el presente estado de cosas es insostenible, y anunció que él, en unión de todos los demás señores que lo constituyen presentaban renuncia de sus respectivos cargos.

- Hizo uso de la palabra el vocal secretario don Narciso Domínguez, quien después de mostrarse en un todo conforme con lo manifestado por el señor presidente, dijo: que debe hacerse constar de una manera categórica, la causa del acto que hoy se realiza, calificando de inmoralidad política la unión de los Sres. Hermida y Linares, que matan los entusiasmos y es origen del descrédito en el que ha caído el sufragio, por el poco respeto que ni aparentemente se guarda al voto del pueblo, voto unánime, contrario a los pocos amigos del Sr. Hermida, gente sin prestigio ni aprensiones, que no reparan en que el propio encumbramiento es a costa de las lágrimas del labrador y de las quejas de los que sirvieron de escalón a su posición social y política. 

- Entendió el señor presidente que no podía consentir en el día de hoy, ciertas gráficas y expresivas manifestaciones hechas por el Sr. Domínguez y, después de advertirlo así, continuó este rogando a los presentes adoptasen acuerdos que él conceptuaba esenciales en las presentes circunstancias, e indicó que uno de ellos debiera ser consignar que el periódico La Mañana no es, en concepto del comité, órgano genuino de todos los elementos conservadores, ni de estos exclusivamente en el distrito, sino que por razones más o menos atendibles, ha interpretado y defendido ciertas alianzas políticas con los elementos del Sr. Hermida, perniciosas e incompatibles siempre con los intereses del partido en la localidad. 

- Propuso pues dicho Sr. Domínguez que todos los amigos se diesen de baja en la suscripción al periódico La Mañana expresando el porque del acuerdo; que se acepte la dimisión del comité, previo un voto de gracias a su presidente por el celo que demostró en pro del partido y de los intereses políticos de los amigos; que la dimisión y su aceptación por las causas enumeradas se pongan en conocimiento de los excelentísimos señores presidentes honorarios, y muy especialmente en el del único jefe del partido, D. Antonio Cánovas del Castillo, así como que se publique en alguno de los periódicos políticos de La Coruña; que se nombre una comisión compuesta de tres individuos con facultades para convocar a los que hoy se hallan reunidos, y a todos los que, siendo conservadores, acepten la idea de constituir en este distrito un comité, que sin pasiones y odios extraños a que no debe nunca rendirse culto, haciéndose solidario de ellos, sea por las personas que lo formen representación autorizada del partido conservador, que tan numeroso es, y con tantos elementos cuenta este partido y distrito electoral. 

- El señor presidente sometió a la aprobación de los amigos y correligionarios presentes todos los puntos que comprende la proposición del Sr. Domínguez y fueron aprobados por unanimidad. 

- Seguidamente se procedió a la designación de los individuos que han de constituír la comisión acordada, resultando elegidos D. Policarpo Rivas Godoy, D. Juan Barreiro Ríos y D. Narciso Domíguez y Álvarez, quienes hallándose presentes aceptaron el cargo. Con lo cual se dio por terminada la sesión, por disuelto el comité y por constituída la referida comisión, firmando después del señor presidente todos los individuos que constituyen aquel que certifico. 

- Policarpo Rivas Godoy, Francisco Eulogio Patiño Pérez, Juan M. Rivas, Domingo Rodríguez Cid, Juan Barreiro, Benito Regos, Juan Castro, Manuel Regos, Francisco Bello, Ignacio Uzal, Ángel Pampín, Antonio Moar, Manuel Couselo, Narciso Domínguez, secretario.

  Y para que conste, expido la presente, con el V.* B.* del señor presidente, en la fecha arriba expresada, de que yo secretario certifico.

        V.*  B.*

POLICARPO RIVAS.                 NARCISO DOMÍNGUEZ.»

Antonio Recouso Boquete

   En 1945 a loita armada contra o Réxime cobrouse tres vidas na comarca, en 1946 foi unha menos. 

  O 17 de outubro apareceu un descoñecido que aparentaba ter uns 30 anos morto por disparos de arma curta na cabeza no lugar coñecido como Chousa Nova en Trasmonte (Oroso). Máis tarde sóubose que era José Dasilva Bartolomé, aparentemente un infiltrado na guerrilla executado polos seus propios compañeiros. A outra morte xa tivera lugar en Ordes catro meses antes. Fora a de Antonio Recouso.

 

  Antonio Recouso Boquete naceu en Ordes o 7 de xullo de 1909. Era o fillo maior de Antonio Recouso del Río, do que xa temos falado porque cometeu un homicidio en 1923, e de Rosa Boquete Villaverde. O matrimonio tivo outros tres fillos que chegaron á idade adulta: José (1914-1996), Marina (1919-2012) e América (1921-1985). 

  Tanto Antonio como José tiñan en común que eran moi altos para a época pero dividiron totalmente os seus camiños: Antonio acabou vivindo en Cataluña, como garda de asalto en Barcelona, mentres José rematou formando parte da escolta do propio Franco.

  

  Coa derrota da 2ª República e a toma de Barcelona, Antonio librouse do pelotón de fusilamento case de milagre, pola intercesión dun sacerdote. Viuse obrigado a volver a Ordes e viviu durante un tempo na casa dos seus pais no Recreo, entón Calle Primo de Rivera. Antonio, sofisticado e acostumado ao ambiente cosmopolita de Barcelona e á liberdade republicana, non o levou nada ben. Vivía agora nunha vila pequena, rodeado de labradores e mal visto pola garda civil e os falanxistas que o vixiaban de esguello. 

 

  A finais de marzo de 1946 foi detido xunto con Manuel Moure Leobalde de 25 anos por facerse pasar por axentes fa Fiscalía de Taxas. Xa liberado colaborou de enlace coa guerrilla antifranquista pero apenas tres meses despois, o 26 de xuño, foi abatido. 

  

  Aparentemente Antonio botárase ao monte poucos días antes e estaba na parroquia de Parada cun grupo de guerrilleiros entre os que se atopaban Pedro Rodríguez Gómez, José Blanco Núñez Pepito, José Santiago Temprano Moisés e Enrique Ferreirós Candamo Gumersindo. Outro dos guerrilleiros era Claudio Díaz Milía Manolete, realmente un elemento infiltrado que os delatou. A Garda Civil atacounos no lugar coñecido como Chousa de Uzal, preto de Cestaños (Uzal casualmente vivía en fronte del no Recreo). A lenda popuiar conta que a Antonio esta vez xogoulle unha mala pasada a súa estatura. Refuxiado detrás dun valo, a súa cabeza sobresaía e recibiu un disparo dun garda que lle produciu a morte. Blanco, Santiago e Ferreirós foron feridos pero lograron escapar.

 

  Claudio Díaz Milía desertaría un mes máis tarde, desmontando gran parte da rede de enlaces da guerrilla.

    Antonio está soterrado no cemiterio do Piñeiro, na terra. A lápida, moi artística, feita no obradoiro de Barral en Santiago, ten un par de erros na data do seu pasamento. 

FONTE: "A Guerra Silenciada" de Manuel Pázos Gómez.

A primeira consecuencia da morte de Antonio Recouso foi que o seu irmán José debeu deixar a escolta de Franco. A familia enteira pasou a ser sospeitosa.    A miña avoa, Babila Ferreiro Recouso, era curmá de Antonio. Vivía soa en Alfonso Senra 37 co seu fillo Juan que entón tiña 14 anos. Poucos días despois daquela morte observou pola fiestra un indixente moi sospeitoso que lle pareceu que quizais tentaba entrar para roubar. Como levaba moito tempo diante da casa e non marchaba, Babila colleu medo. Díxolle a Juan que quedara pechado sen abrir a ninguén e ela foi pola parte de atrás ata o cuartel da Garda Civil para avisalos e que viñeran polo menos a interrogalo. Pero, para a súa sorpresa, os gardas non fixeron nada. Simplemente lle dixeron que pasarían máis tarde. De todos modos cando ela chegou á casa, ao pouco tempo o indixente marchou.    Tempo despois Babila alugou unha habitación a un garda civil noviño que lle comentou que xa a coñecía por aquel día e que non fixeron nada porque o suposto indixente era en realidade o brigada disfrazado que a estaba vixiando.

O pazo dos Carrucheiros

   Cen metros ao oeste da N-550, no tramo de subida que hai a uns dous quilómetros antes de chegar ao Mesón do Vento desde Castrelos, podemos ver o pazo dos Carrucheiros. Casualmente, 400 metros ao norte estivo ubicada a primeira torre da familia Moscoso. 

  O pazo é un edificio de dúas plantas cunha fachada duns 18 metros por 8 de anchura. Os muros son de pedra do país, reservando os perpiaños a portas e ventás, e o tellado é a catro augas. 

  No primeiro piso destacan o escudo familiar e unha galería de formigón que debeu ser feita a principios do século XX pero que non desentona no conxunto. Está sustentada en catro grosos canzorros de granito máis antigos, similares aos que hai no pazo de Codeseda soportando un balcón tradicional, que tamén debía haber aquí antes.  

  Na planta baixa un alpendre pegado do lado norte, o hórreo, as cortes, a eira e as leiras a corta distancia delatan a ocupación campesiña dos propietarios e quítanlle esplendor fidalgo pero dótano dun encantador sabor rural cheo de autenticidade. 

  Se o lado sur, que presenta un aplacado de pedra sobre bloque, nos da a impresión de que foi cortado, é porque efectivamente a edificación antigamente era máis longa. Foi dividida a mediados do século XX, e as súas pedras foron compradas polo sacerdote don José Fernández para a ampliación da igrexa parroquial de Ordes. 

 

  O fundador foi Bartolomé Pose, un descendente do primeiro Pose coñecido, Juan Pose de Leis e Andrade o Vello, señor da Casa do Barro no concello da Baña. 

 

  Arredor de 1690 Bartolomé Pose e a súa muller Isabel de Piñeiro fundaron a casa dos Carrucheiros. O seu fillo Alberto foi clérigo en Ardemil e a herdeira foi outra filla, Isabel Pose de Piñeiro que casou con Domingo de Lamas. Tiveron varios fillos: Ventura, Carlos, Josefa e María. Recibiu o pazo Ventura Pose de Lamas que casou con Francisca Sanjurjo (filla do escribán Domingo García de Andrade e de Josefa Sanjurjo, irmá de Andrés García de Andrade). Herdou agora o presbítero Andrés Pose de Lamas que llo deixou á súa irmá Juana Posse de Lamas, quen viviu a principios do século XIX. 

 

  A familia tamén tiña propiedades en Vilamaior e Mesía. Benita Pose de Lamas, casada con Andrés Gómez de Rioboo e sogra de Andrés de Miraz Ponte y Andrade viviu na freguesía de San Miguel de Filgueira de Traba pero herdou do seu marido propiedades en Adrán (Vilamaior). 

  Alejo Pose de Lamas viviu no lugar de Carballeira (San Martiño de Visantoña), e tivo un fillo chamado Jacinto. Outros irmáns foron Sebastián (escribán), Antonio e Francisco que tamén usaron de apelidos Pose de Lamas e Prego de Montaos. Todos eles eran fillos de  Carlos Pose de Lamas Prego de Montaos e Isabel Sanjurjo de Moscoso. 

 

  Non sabemos logo que pasou no século XIX, pero nos anos 30 do século XX o lugar foi adquirido pola familia Iglesias, máis coñecidos como os do Rei. Concretamente os donos foron Manuel Iglesias Castro (1890-1980) e a súa muller Dominica Baiber (1902-1986). Hoxe residen no pazo Manuel Iglesias Baiber e a súa muller Pilar García Fuentes.

FONTE: Foro de xenealoxía e Manuel do Rei.

Informe meteorolóxico 2022

  2022 foi un ano excepcional. Xa empezou cunha madrugada tropical o 1 de xaneiro que parecía estar a anticipar toda a calor que viría despois.

TEMPERATURA 

  2022 foi sumamente caloroso, cunha media de 14,9 ºC e unha anomalía positiva de máis de 1,4 graos con respecto aos valores esperados. Hai que remontarse a 1961 para ver cifras tan altas. De feito a temperatura media de cada provincia española foi a máis alta da historia, agás no caso das Canarias, como podedes observar no seguinte mapa (premede para ver máis grande). 

 

 

  O verán será lembrado como o máis cálido desde que existen rexistros. Galicia, como o resto de Europa, foi vítima dunha «megaonda de calor», un episodio de temperaturas extremadamente altas que se prolongan no tempo e abarcan unha extensa área. A anomalía positiva foi ata de 3 graos. 

 

  As máximas foron infernais, sendo o día 14 de xullo o máis caloroso*. Nesa mesma data tamén se viviu un raro evento chamado «Sistema Convectivo de Mesoescala» xerador dunha área tormentosa do tamaño de Galicia que deixou máis de 6.000 raios!!! en 4 horas. 

  Esa tormenta acendeu a mecha doutra vaga de incendios que deixou varias vítimas e miles de hectáreas de bosques queimadas. 

 

  As condicións dese mes de xullo non se esperaban ata o ano 2049 no peor escenario de cambio climático.

 

PRECIPITACIÓNS 

  Se algo quedou en evidencia no 2022 é que o clima é cada vez máis extremado. Durante os primeiros nove meses do ano houbo unha ausencia moi importante de choiva que, combinada coas altas temperaturas, provocou unha intensa seca. De feito, o déficit de choiva de Galicia en setembro (-35 % e nalgunhas zonas mesmo do -50 %) era o máis alto de España. 

  Pero a partir da segunda quincena de outubro, sen termo medio, pasouse da ausencia de auga á abundancia. Durante tres meses seguidos caeu tanta choiva que Galicia non só superou a seca, senón que acabou o ano con ríos a piques de desbordar e co nivel dos encoros recuperado. 

  Aínda así o volume total de choivas, 1.200 litros por metro cadrado, foi un 7 % menor que a media dun ano normal.

   

* Practicamente toda Galicia superou os 35ºC. Unha decena de localidades chegaron aos 40 e a cidade de Ourense, por primeira vez na historia, rexistrou 44ºC (preto dos 44,2 que houbo en Leiro o 7 de agosto de 2016 -récord galego-). Dentro da miña casa o termómetro marcou ese día 28,5ºC cando o máximo foran 27ºC noutros días de veráns anteriores.

O ano 1946

  1946, o ano 1 despois da gran guerra, estivo moi condicionado por ela. Xa nacera a ONU en 1945 pero empezou a funcionar en 1946. Eran entón 51 países entre os que por suposto non estaba España. Creouse o Consello de Seguridade e elixiuse o seu primeiro secretario que foi o noruegués Trygve Lie. Unha das súas primeiras resolucións en febreiro foi proscribir ao réxime franquista e prohibir a súa entrada na organización.

  En Alemaña tiveron lugar os xuízos de Nuremberg contra os xerarcas nazis sobreviventes, mentres na Europa do Leste baixo influencia soviética continuaron proclamándose os réximes comunistas: Enver Hoxha en Albania e Josip Broz Tito en Iugoslavia (xaneiro), Zoltán Tildy en Hungría (febreiro) e así sucesivamente. En marzo nun discurso en Estados Unidos, Winston Churchill xa utilizou as expresións "Cold War" e "Iron Curtain" (cortina de ferro, pero traducida ao castelán como Telón de acero) que marcarían as seguintes décadas da historia mundial.

 Doutra banda Grecia e Italia seguirían camiños dispares: mentres en Grecia, despois dun referendo vitorioso en setembro, reinou de novo Jorge II, en Italia pola contra abdicou en maio o rei Víctor Manuel III e comezou despois a época republicana tras outro referendo.  

  En Oriente Medio independizouse Siria e aflorou o larvado conflito palestino israelí. No extremo Oriente Filipinas independizouse de Estados Unidos o 4 de xullo, China despois dun alto o fogo que durou 6 meses continuaba a súa guerra civil e a finais de ano comezou a guerra entre os rebeldes vietnamitas comandados por Ho Chi Minh e Francia e que acabaría 8 anos despois coa división do país.

  En América México viu como o PRM se transformou no PRI, o partido que gobernaría o país durante décadas, o presidente de Bolivia Gualberto Villarroel foi linchado por unha turba e, o máis importante para España, iniciou o goberno de Juan Domingo Perón en Arxentina.

 

 

1946 foi o ano do biquini e das primeiras computadoras e tamén foi ano de moi boas películas: saíron The Big Sleep de Howard Hawks e It's a Wonderful Life de Frank Capra, pero a que marcou a toda unha xeración foi Rita Hayworth en Gilda. En Francia Edith Piaf sacou ao mercado a canción La vie en Rose, convertida logo nun símbolo de París e de Francia.

 

  Para España foi un moi mal ano. Se desde o fatídico 1941 fora mellorando lentamente a situación do país, 1946 supuxo unha regresión e aumentou o número total de defuncións a niveis de 4 anos antes e os mortos por cada mil habitantes subiron dos 14,5 de 1945 a case 16. Os prezos tamén medraron un 50 % con respecto a 1942. A principal razón, ademais da pésima colleita de 1945, era que as potencias gañadoras da 2ª GM castigaron ao Réxime polo seu pasado apoio ao Eixo. Comezaban os tempos do ostracismo e a autarquía.

  A penosa situación danaba especialmente aos traballadores urbanos, así que xa en xaneiro a pesar do alto perigo volveron os conflitos en Barcelona. Houbo pau e cenoira: represión e castigo pero tamén unha prima para contentar algo aos obreiros.

  En febreiro foi fusilado Cristino García Granda, quen loitara no bando republicano e contra os alemáns en Francia, onde era considerado Heroe Nacional. A súa execución ocasionaría o peche da fronteira entre os dous países, peche que duraría ata 1948. Nese mesmo mes D. Juan de Borbón estableceuse en Estoril recibindo moitas adhesións, o que preocupou fondamente a Franco. Poucos días despois o xeneral monárquico Alfredo Kindelán foi desterrado a Canarias.

  Tamén foi o peor ano da posguerra para o Réxime con respecto á guerrilla pois houbo máis de 1.550 accións armadas, aínda que caeron dez veces máis guerrilleiros e colaboradores que gardas civís. Estas accións apenas tiñan repercusión fóra da zona onde eran realizadas e cando se coñecían eran tratadas pola prensa como delitos comúns de bandidaxe.

  Neses momentos duros para o réxime Perón foi un balón de osíxeno concedendo unha liña de crédito a España que permitiu que puidese importar 400.000 toneladas de trigo arxentino.

  O ano acabou coa Resolución 39 da ONU excluíndo ao réxime franquista de todos os organismos internacionais e recomendando a retirada de embaixadores. Franco respondeu ao día seguinte cunha masiva manifestación en Madrid. A consigna era "orden, unidad y aguantar". O malo é que quen tivo que aguantar foi o pobo.

  Aínda así ese ano creouse en abril o Patronato de Apuestas Mutuas Deportivas Benéficas, predecesor do actual Loterías y Apuestas del Estado e os españois puideron probar por 1ª vez o Licor 43, oír o triste destino de "La Zarzamora" de Lola Flores e rir como nenos escoitando os versos de "La vaca Lechera" de Morcillo, esquecendo a fame por un momento.

  En Galicia a nova máis alegre foi o nacemento do Trofeo Teresa Herrera. Os primeiros participantes foron o Sevilla (campión de liga) e o Athletic de Bilbao (campión de copa) que cobraron 45.000 e 40.000 pesetas por xogar o 30 de xuño un partido que rematou 3-2. Tamén apareceu en Santiago o xornal vespertino La Noche, notable porque polas súas páxinas pasou toda unha xeración de novos escritores. Doutra banda en Cambedo morreron ou foron capturados varios guerrilleiros anti-franquistas.

 

E Ordes? Pois abriu Buyo a súa carnicería e...

XANEIRO: Novo alcalde, o médico de Betanzos Genaro González González, que durará catro anos no cargo.

FEBREIRO: Morreu Pedro Iglesias Rodríguez, pai dos Iglesias Prado de Merelle, aos 65 anos e, en Leira o mozo José Álvarez Bascoy aos 27 anos.

MARZO: O día 1 naceu Manolo de Xaniño. Multa de 2.400 pesetas a Purificación Ramos Insua, 2.100 a Manuel Veiras Ríos e 1.000 a Manuel Suárez Viqueira, Avelino Pulleiro N e a Manuela Campos Bouzas por non entregar o cupo forzoso de cereais. Habilitado como oficial xudicial Leandro Veiga López. Faleceron o avogado Manuel Mosquera Iglesias* e Lidia González Rúa de 23 anos, filla do carteiro do Recreo César González Vidal.

*Manuel Mosquera Iglesias (1871-1946) foi avogado e secretario xudicial. Era a perfecta definición de picapleitos trampulleiro. Contábase que nunha ocasión pagoulle a un home para que fixera un rego no medio das leiras de dous veciños e así animalos a litigar. Vivía no sur de Alfonso Senra fronte á reloxería Alfonso e non estaba casado. Tiña tres irmás: Modesta, Carmen e María, esta última casada con José Baleato Leal de Seixán, Cabaleiros (Tordoia).

ABRIL: Multa de 1.000 pesetas a Ramón Prado Carnota por posesión e circulación clandestina de cereais, pan e patacas. 2.000 a José Ferreiro Rodríguez, 1.050 a Jose Varela e 1.000 a Manuel García Gestal e José Villaverde Villaverde por non entregar o cupo forzoso de cereais. Na noite do 13 ao 14 sabotaxe no Canedo cortando postes da luz e do telégrafo. Morreu Manuel Corbelle Duro de Montaos aos 42 anos.

MAIO: O mestre Ricardo Rama Blanco destinado á escola Órdenes 1. Posto en liberdade Pedro Rodríguez Gómez Pedro do Serrador.

XUÑO: Nas Encrobas Andrés Seoane García dispara ao seu cuñado Manuel Loureiro Candal de 34 anos. Abatido Antonio Recouso Boquete.

XULLO: Manuel Ponte tomou o mando da IV Agrupación do Exército Guerrilleiro.

AGOSTO: Pedida de man de Blanca Margarita del Río. Julián Marcos aprobou o exame para ser proxeccionista cinematográfico. Morreu en Leira Jesusa Candal García aos 47 anos.

SETEMBRO: Consello de Guerra contra uns 20 colaboradores dos Foucellas, entre eles os muiñeiros José Mª Loreno? e José Graña Blanco (1900-1952) de Leira.

OUTUBRO: Eliminada a escola mixta de Ardemil 1. Faleceu Manuel Castro Castro o Ferreiro. Apareceu fusilado José Dasilva Bartolomé na Chousa Nova de Trasmonte. Morreu Antonia Golán García aos 34 anos.

NOVEMBRO: 2º Concurso de calidade de patacas o domingo 3. Voda de Blanca Margarita del Río Carballido (da farmacia de arriba) co tenente da Garda Civil Rafael Serrano Valls. Don Plácido Rodríguez Rodríguez, procedente de Carral, destinado como párroco a Beán. Multa a José Amor Santos e 20 veciños máis de Ordes por entorpecer o labor de recollida de cupos forzosos de cereais polo SNT. Atentado de Manuel Ponte en Vimianzo. Morreu Ramón Martínez Bello aos 57 anos.

DECEMBRO: Grave accidente de tráfico no que falece Antonio Fernández Ramón, tío de Gerardo Fernández Albor. O guerrillero Couto ferido no ollo nun intento de roubo. Morreu José Ferreiro López, patriarca dos Ferreiros do Casal.

 

A poboación do Partido nese ano era: 

Buxán 4.409	Cerceda 4.803	Frades 3.328	Mesía 4.198
Ordes 7.260	Oroso 3.231	Tordoia 3.707	Trazo 3.640

 

En 1946 os mestres de Ordes eran: María Candal Garaboa, Mª Concepción Carreró Cerecedo, Manuel Delgado Criado, Antonio Fernández Roneres?, Vicente Gómez Fontes, Mercedes Mosquera Ascart, Cira Rodríguez García e Manuel Vázquez Álvarez.

Arturo Ríos Vázquez

  Arturo Ríos Vázquez naceu en 1938 no lugar do Alto, parroquia de Ordes. Os seus pais eran José Ríos García Pepito do Alto* (1904-1995) e María Vázquez Candal (1911-1980), matrimonio que tivo 7 fillos: Manuel, Celia, Arturo, Aurora, Julio, Luciano e Cándido. 

  Arturo parecíase moito ao seu pai, pequeno e con moita chispa. Coñeceu e casou  cunha moza de Achán (Ardemil), Pura López Rosende, filla maior do matrimonio formado por Andrés López Gómez e Josefa Rosende Louro. 

 

  Pura é unha excelente cociñeira e foi a súa fiel acompañante na aventura hostaleira. Con ela tivo tres fillos: José, Arturo e Carlos Ríos Vázquez. 

 

   Arredor de 1967 montaron nunha pequena casa en Palavea o primeiro Restaurante Ríos. Con Pura aos fogóns, Arturo collía a furgoneta todos os días e conducía ata as lonxas da Costa da Morte para comprar e seleccionar o mellor produto para os clientes. Moitos anos despois Pura recordaba que ao principio regalaban as nécoras de tapa, cando posteriormente eran o máis caro do menú. Lograron ter éxito e coller moita sona, porque a pesar de ser un restaurante de gama alta o seus prezos sempre foron moi competitivos e accesibles e a atención esmerada. 

   En 1993 o local cambiou de ubicación, pasando a estar no Portazgo ao pé da N-550 nun moderno local. No ano 2009 renovouse con novos salóns e viñoteca. 

 

  Neses momentos o peso do negocio xa o levaban os seus tres fillos, pero na cociña seguía mandando Pura con algo de axuda: "Hai outros dous cociñeiros pero o marisco non mo toca ninguén". No 2015 Pura foi unha das catro gañadoras do prestixioso Premio de Gastronomía de Galicia "Toda unha vida" polo conxunto da súa traxectoria profesional. 

 

 

  A Marisquería Ríos segue a ser un dos lugares de referencia gastronómica da Coruña. Mesmo se comenta que hai clientes de Madrid que voan á cidade exclusivamente para comer nela. 

 

  Arturo enfermou no 2022 pero seguía indo ao local todos os días. Morreu o día 3 de xaneiro de 2023 e os seus restos repousan no cemiterio parroquial de Ardemil.

 

* Pepito do Alto, irmán de Rada, era moi coñecido porque tiña un posto cun touro semental ao que acudían campesiños de toda a contorna coas súas vacas.