martes, 25 de octubre de 2016

Os mártires de Carral

  Despois da Batalla de Sigüeiro (13 de abril de 1846) as tropas de Solís quedaron en Compostela. Cantaban o himno de Riego e unha "Letanía Liberal" para darse ánimos.
 
LETANÍA LIBERAL
Los mandamientos del día son diez:
El primero: Pobre España y sin dinero.
El segundo: Revolución por todo el mundo.
El tercero: No hay palabra de caballero.
El cuarto: Los menestrales sin trabajo y sin cuartos.
El quinto: Todos meten en el cinto.
El sexto: Todo lo dicho es cierto.
El siete: La contribución que apriete.
El ocho: Que apriete tanto hasta que salte el cocho.
El nueve: Todos hablan y ninguno se atreve.
El diez: De cualquier paisano se hace un juez.
Estos diez mandamientos se encierran en dos: en hablar poco y sufrir por Dios.

  O 22 de abril o xeneral José Gutiérrez de La Concha, que viña de Ourense, entrou no concello de Teo e pasou a noite na casa reitoral de Baamonde. Ás cinco da mañá do día seguinte, saíu aceleradamente cara a Pontevea, pero ao observar os movementos dos insurrectos sobre Montouto volveu atrás para enfrontarse a eles.

  Entrou en combate ao berro de "¡Viva la Reina! ¡Mueran los traidores!" por Pontillón dá Ribeira, á saída de Cacheiras. Foi avanzando a súa posición á esquerda. Os gardas civís apostados nas casas contestáronlle cun "vivísimo fuego" ao berro de "¡Viva la Reina libre! ¡Abajo el dictador!".
  As tropas de Solís formadas polo batallón de Zamora, os provinciais de Xixón e Segovia, os gardas civís mandados por don Ángel Ruíz Pons, 2 compañías de milicias, 60 licenciados do exército e 25 voluntarios tiveron que retirarse cara a Santiago ante a superioridade das tropas gobernamentais.
  Na cidade (Sar, Hórreo, Camiño Novo...) loitaron casa por casa, ata refuxiarse no mosteiro de San Martiño Pinario, no que finalmente se renderon, acabando así a Batalla de Cacheiras (ou de Montouto) este 23 de abril de 1846.
 
  En Ordes, mentres tanto, a situación vivíase con preocupación. O alcalde Domingo Moar Méndez manda vixiantes máis aló de Sigüeiro para saber como vai a batalla. Informa ao "Señor Comandante General de la columna de Operaciones" que ás tres e media da tarde "hacia las inmediaciones de Santiago se oía fuego como de batidas sin que se sepa otra cosa de la que pueda dar conocimiento".
  Mentres que Compostela sufría o saqueo das tropas ao mando do xeneral de la Concha, Solís entregouse como prisioneiro a cambio de que ninguén dos que o apoiaran fose executado por esta sublevación, pero o capitán xeneral Juan de Villalonga, baixo as ordes expresas de Narváez -que esixía un castigo exemplar- era partidario da execución de todos os implicados.
 
  En principio a idea era levalos á Coruña, para ser sometidos a consello de guerra. Villalonga, ante un posible levantamento do pobo coruñés, rematou por nomear un tribunal militar especial e o 25 de abril os reos son levados á localidade de Ordes.
 Aquí a lenda local di que o alcalde Domingo Moar negouse a asinar a orde de execución (ou que non atoparon a ninguén para asinar, cousa máis probable), polo que emprenderon camiño de Carral e alí o segundo alcalde Fernando Insua si deu a súa autorización.
  A execución levouse a cabo ao día seguinte (26 de abril) nuns prados inmediatos á esquerda do camiño da igrexa parroquial de San Estebo de Paleo. Alí os oficiais foron fusilados e entregados ao cura párroco para o seu enterramento no cemiterio da igrexa. Solís, en cambio, foi fusilado no adro. Con entereza solicitou permiso para dirixirse ao pelotón, rexeitando dar as costas aos seus executores e a que se lle vendasen os ollos.

  En Paleo descansan Solís e os seus compañeiros, coñecidos como "Os mártires de Carral".

sábado, 22 de octubre de 2016

A Batalla de Sigüeiro

  En 1846, reinando Isabel II, tivo lugar o 2º (e máis importante) pronunciamento en Galicia. O líder dos sublevados foi o militar liberal Miguel Solís y Cuetos que se alzou contra o goberno do Partido Moderado do xeneral Ramón Mª Narváez. Colaboraron con Solís os galeguistas (entón denominados "provincialistas" -por pedir que Galicia fose unha única provincia-) encabezados por Antolín Faraldo Asorey
  Podedes ver unha ampla explicación no seguinte enlace.

  Un dos episodios que atinxen á nosa comarca e que habitualmente é pasado por alto é a Batalla de Sigüeiro.
  Despois de que Solís se trasladase de Lugo a Santiago, onde se uniu o batallón universitario (uns 300 estudantes sen formación militar) aos tres batallóns e un escuadrón de cabalería cos que contaba, achegouse o 8 de abril a Sigüeiro.
  Alí estaba o exército gobernamental ao mando de Francisco Puig Samper. A tarde dese 8 de abril non hai tiros nin batalla, simplemente arengas. Solís intentou convencer ás tropas leales ao goberno para que cambiasen de opinión e non o logrou. Posteriormente declararía que "puido vencelas pero non quería verter sangue", así que retirouse cara a Santiago.
  O 13 de abril tivo lugar a verdadeira batalla. Ás 12 e media as tropas de Solís avanzan cara ao río. Puig Samper tiña un batallón do lado sur do Tambre, ocupando a fábrica de curtidos Santaló. Tamén tiña dúas pezas de artillería e un obús na ponte e unha compañía do rexemento Zamora máis gardas civís no lado norte do río en previsión de que os sublevados vadeasen o río e o atacasen polas costas.
  Os enfrentamentos comezan co ataque á fábrica de curtidos. Ata tres veces son rexeitados os sublevados. Ás 3 da tarde Puig Samper informa á Capitanía Xeneral da Coruña que leva dúas horas resistindo e reclama reforzos e munición.
  Ás 4 e media Solís, desalentado por non lograr avanzar, decidiu cesar o fogo. Parece que a súa idea era vadear o Tambre durante a noite para continuar loitando o día seguinte pero a choiva e o frío fixéronlle cambiar os planos e volver a Santiago.
  Así rematou esta batalla con 2 mortes máis 10 feridos graves no bando gobernamental e preto de 100 baixas no bando dos sublevados.
  Puig Samper, desconfiado da retirada de Solís, mandou derrubar a Ponte Carollo en Cardama. Logo retirouse cara á Coruña. Pasa por Ordes onde envía a súa renuncia por motivos de saúde. As tropas exhaustas repártense entre Vilaboa, Alvedro e o Portazgo.

  Mentres, o día 14 tiña entrado en Galicia o exército ao mando do xeneral José Gutiérrez de La Concha que posteriormente enfrontaría e derrotaría a Solís na Batalla de Cacheiras.

martes, 18 de octubre de 2016

Festas de Ordes en 1892 e 1899

  Como eran as festas de Ordes no século XIX? Pois xa duraban 4 días e tiñan unha considerable animación. Pero mellor velo de primeira man na vívida crónica da "Gaceta de Galicia" -nada menos que das festas de 1892!- firmada por un tal Regos.

  Finalizaron las fiestas celebradas en esta villa los días 14, 15, 16 y 17 dedicadas a Nuestra Señora de la Asunción.
  A la algazara y bullicio extraordinarios sucedió la calma. Las faenas de la vida pusiéronse de nuevo en movimiento. El labrador empuña otra vez el apero. El industrial sus herramientas y cada cual se dedica a los quehaceres propios de su profesión.
  No se oye ya el estruendo de los fuegos artificiales. El espacio no aparece poblado de globos ni las dulces armonías de la música resuenan en los oídos de los habitantes de la villa. Todo está en calma ya.

  Las fiestas dejaron un grato recuerdo en todas las personas que las han presenciado.
  La comisión encargada de llevarlas a efecto, presidida por nuestro amigo D. Manuel F. Lema, hizo esfuerzos supremos por darles una brillantez y una novedad no vistas aquí.
  La comparsa de cabezudos, facilitada generosamente por el Excelentísimo Ayuntamiento de esa ciudad, hizo las delicias de todo el público. Los fuegos artificiales del pirotécnico de Ayazo gustaron mucho, los globos del acreditado constructor de Betanzos Claudino Pita agradaron sumamente. Los certámenes de gaitas, cantos y bailes resultaron solemnísimos y brillantes, siendo presididos por la bella señorita Manolita del Río, acompañada de las damas de honor, hermosas niñas, Adela Morales, Lucrecia Lea y Carmen Linares. Las iluminaciones sorprendentes, los bailes animados y concurridos por las elegantes y bellas señoritas. Las veladas amenísimas y agradables. Las funciones religiosas solemnes, hablando en ellas el señor cura párroco D. Manuel Vázquez Amarelle con frases elocuentes. Banderas, flámulas y gallardetes ondeando al viento. Los edificios públicos y casas particulares con colgaduras. La iglesia parroquial severa y sorprendente. Los paseos animados. En una palabra, fue todo brillante.

  A estas fiestas que alegran y exaltan los ánimos hay que añadir dos actos de caridad llevados a efecto por la comisión. Los pobres de solemnidad fueron obsequiados con más de 200 bonos de pan y los presos de la cárcel con una suculenta comida.
  Prestaron gran apoyo con sumas de dinero para estas fiestas los señores Gobernador de la provincia D. Saturnino Aller, D. Ángel del Río, D. Manuel Rapela, D. Ricardo Vázquez, el señor cura párroco D. Víctor López Seoane y otros que no perdonaron medio alguno para contribuir al mejor éxito de los festivales.
  La acertada dirección de los festejos estuvo a cargo de los señores D. Manuel F. Lema, D. Andrés del Río, D. Antonio Platas y D. Manuel Mosquera, que han recibido mil plácemes por sus excelentes trabajos.

  Haciendo como Blas punto ... redondo se despide hasta otra ocasión vuestro compañero REGOS.

  E tamén temos unha interesante crónica de La Voz de Galicia de setembro de 1899 onde nos narran unhas festas na honra da Virxe de Lourdes.

  De fijo no se habrán celebrado nunca hasta el presente en Órdenes, y no solo allí sino también en otras muchas localidades de mayor importancia, festejos tan brillantes, lucidos y animados como los que en aquella pintoresca villa vienen verificándose estos días y que costea, en honor a la Virgen de Lourdes, el diputado provincial D. Saturnino Aller.

  En su deseo de que tuviesen verdadera importancia y de que todos los elementos que en estas fiestas tomasen parte fuesen escogidos y dignos de elogio en sus respectivas esferas, no reparó en gastos el Sr. Aller, y obtuvo un conjunto perfecto en todos los números de que el programa consta.

  La afluencia de gente forastera es grande estos días en Órdenes, cuya villa ofrece un aspecto lleno de luz, animación y alegría, apareciendo como el pueblo más dichoso del mundo.
  Si la terminación de los festejos corresponde al comienzo, o lo que es lo mismo, si tan excelente resulta el fin de las fiestas como lo fueron las celebradas el primer día, bien puede quedar satisfecho el Sr. Aller y merece bien que se felicite.
  La función religiosa celebrada en la iglesia parroquial fue verdaderamente solemne. El templo, espléndidamente decorado en su interior (como lo estaba con sencillez y buen gusto en el exterior con banderas y transparentes), resultaba insuficiente para contener a los numerosos fieles.
  Muy bien pareció a todos la Misa ejecutada por la orquesta y voces de capilla de La Coruña, que dirige el Sr. Castillo, colectividad que fue a Órdenes contratada exprofeso.
  El sermón, a cargo del elocuente orador sagrado Sr. Varela Portal, que al efecto llegó de Santiago, constituyó la nota más saliente de la solemnidad.
  Fue muy felicitado el orador, no obstante haber pecado quizá de excesivamente amanerado, por no decir vulgar, al tronar en frases ya muy socorridas contra el liberalismo y contra Zola, analizando su obra “Lourdes”.
  La procesión muy lucida.
  Causaban verdadero pasmo entre las gentes del campo, mezclado de infantil regocijo, los gigantones, que “debutaron” en estas fiestas. ¡Qué de apreturas para observarlos de cerca y verlos bailar al compás de las muiñeiras que el popular gaitero Rilo* tocaba!
  Por la tarde, después de un magnífico banquete en la casa del Sr. Aller, al que asistieron unos 50 comensales, entre ellos el diputado a Cortes por el distrito Sr. Linares Astray, el canónigo Sr. Varela Portal, varios íntimos y significados amigos del anfitrión, y todos los párrocos de los lugares cercanos, hubo carrera de velocípedos.
  ¡Figúrense los lectores cuánta expectación habrá despertado este número entre el vecindario, por su novedad y por los atractivos que indudablemente reúne esta fiesta ciclista!
  Tomaron parte en ella muchos conocidos jóvenes de La Coruña, ciclistas de veras, que en otras luchas de esta índole, en serio y debidamente organizadas, han figurado muchas veces, demostrando en todas ser muy apreciables corredores.
  Lo malo para ellos en Órdenes fue tener que correr en la misma carretera, invadida por el gentío a uno y a otro lado, pero hicieron cuanto les fue dable “embalando” […] para que la deficiencia de la “pista” no pudiese deslucir la fiesta.
  Fue elegida reina por uno de los corredores victoriosos, la bella señorita Asunción Iglesias Rapela, que con otras señoritas no menos bellas y elegantes formaba el tribunal de honor.
  Asistió en Santiago a presenciar las carreras el distinguido ciclista, campeón de Galicia, Waldo Gil, de Vigo, y en poco estuvo que se corriese un match, que hubiera tenido verdadero interés, entre él y Long, el conocido corredor coruñés, que también se hallaba en Órdenes.
  Todos los ciclistas fueron muy agasajados y atendidos, y en su obsequio se organizó un baile que resultó animadísimo, amenizado por la música municipal de Betanzos.
  Lució el paseo una hermosa iluminación a la veneciana, con muy buen gusto dispuesta por Claudino Pita, también de aquella ciudad. Se elevaron globos con profusión, se quemaron varias piezas de fuego de artificio y las horas de la noche transcurrieron en esta deliciosa velada tan gratamente como las del día.
  Los ciclistas coruñeses se reunieron en fraternal y espléndido banquete, en el que abundó el champagne y se hizo verdadero derroche de buen humor.
  Por la noche, después del baile, formando una escogida rondalla, dieron serenatas a la reina de las carreras, al Sr. Aller y a otras personas. El Sr. Aller los obsequió con licores y cigarros.
  En suma las fiestas muy buenas.
  A las nueve de la mañana de ayer regresaron a la Coruña los jóvenes ciclistas, muy animados y complacidos por las atenciones de que fueron objeto.

* Manuel Rilo: famosísimo gaiteiro de Betanzos morto en 1907.
Asunción Iglesias: sería esposa do forense Antonio Concheiro Rodríguez.
Claudino Pita Pandelo: (m. 1933) empresario de Betanzos que construía globos e faroliños para as festas, foi case unha institución a finais do século XIX e principios do XX: non había festa que se prezara que non contase cos seus globos e iluminación. Está íntimamente ligado ao globo de Betanzos que comezou a fabricar en 1875 e que aínda seguen a facer os seus descendentes.

miércoles, 12 de octubre de 2016

O pronunciamento de Porlier

 En 1814 gobernaba con man de ferro o absolutista Fernando VII. O Mariscal de Campo Juan Díaz Porlier, militar liberal de 27 anos casado con Josefa Queipo de Llano y Ruiz de Saravia, irmá do Conde de Toreno, ía cumprir unha condena de catro anos no castelo de S. Antón, suspendido de emprego e coa metade do soldo. Con todo concedéuselle un permiso ao alegar a necesidade de recuperase de certas doenzas e foi escoltado ata o balneario de Arteixo, onde o esperaba a súa esposa. Porlier fuxiu do balneario e escondeuse na aldea de Pastoriza, protexido por un adiñeirado liberal chamado Andrés Rojo del Cañizal.

  Durante un mes, Porlier planeou e preparou o pronunciamento. Na noite do 18 ao 19 de setembro de 1815, sobre a unha da madrugada, Porlier entrou na Coruña e procedeu á detención das autoridades, asumindo o mando da praza e proclamando a Constitución de 1812.
  O 21 de setembro, á fronte de varios corpos sublevados que sumaban 864 homes, dirixiuse a Santiago de Compostela con intención de que as autoridades e corpos militares alí acuartelados se unisen ao pronunciamento. Entre tanto, as tropas reunidas en Santiago polo arcebispo Rafael de Múzquiz y Aldunate e o xeneral Pesci avanzaron ata Sigüeiro baixo as ordes do xeneral don José Javier de Imaz y Altolaguirre, naquel momento comandante militar daquela praza.


  Nun descanso no camiño, no Mesón de Deus, ou de Viqueira como tamén se lle coñecía, mentres escribía á beira do lume, Porlier foi traizoado por un grupo de 39 sarxentos do 6º Rexemento de Mariña comprados por un axente infiltrado na columna. Os sarxentos mandados por Antonio Chacón logran tomalo prisioneiro xunto cos seus oficiais. As súas tropas, ao verse sen xefes, non ofreceron resistencia. A acción comezou cara ás 10 da noite e ás dúas e media da madrugada o sarxento 2º Juan Félix Chaves, da 1ª compañía de cazadores de mariña foi enviado cun aviso para o xeneral Imaz, no que se lle poñía ao corrente do acontecido.
  Nas primeiras horas do día 22 Porlier foi detido polo xuíz don Tomás Antonio de la Iglesia á fronte dun grupo de paisanos da xurisdición de Folgoso. Foi trasladado de novo á Coruña e é encerrado no Cárcere Real e o Capitán xeneral Felipe de Saint Marq procedeu a iniciar a causa xudicial. O 22 de setembro iniciáronse os interrogatorios e o 26 foi degradado e condenado á forca.

  Días despois, o 3 de outubro, morreu no patíbulo elevado no Campo da Leña (Praza de España) en Coruña. Unha estatua recórdao hoxe no lugar.


  O 17 de setembro de 2016 houbo en Ordes unha homenaxe á súa figura. No acto tamén houbo un apartado para a Costa da Morte xa que Porlier participou no combate naval de Fisterra en 1805. Falou deste tema o escritor de Ponte do Porto e colaborador de Adiante Galicia, Rafael Lema. Ademais, a cita contou tamén coa presenza do investigador naval Francisco Patricio Cortizo.
  A comitiva fixo un roteiro histórico ata o castro de Casal e o campo de Vilaverde onde acampou a columna libertaria. Houbo unha pequena recreación histórica con traxes de época e cabalería, e posteriormente varios escritores galegos, entre eles Lema, Cortizo e José Jacobo Ríos (escritor ordense, autor de "El inmenso mar de los olvidados"), trataron sobre a biografia do militar constitucionalista, para finalizar cun cantar de cego. O colofón aos actos foi unha cea conmemorativa no Mesón de Deus.

viernes, 7 de octubre de 2016

"El amor universal"

  Como dicía a popular canción de Aventura "Ya no es amor, es una obsesión ...".
  Os protagonistas, o cercedense José Cabeza Grela, máis coñecido como Pepe Mallo, que na súa mocidade chegou a xogar no filial do Deportivo e Mª del Sagrario Anunciación Dovale Ferreira, farmacéutica na Coruña.
  José coñeceu a Sagrario o día que se hospedou na pensión que rexentaban os pais dela, alá por 1975, e a primeira vista caeu rendidamente namorado. Quizá sexa conveniente engadir aquí que Sagrario era unha rapariga agradable pero de físico moi normal, metro setenta, forte complexión e pelo escuro e rizado.   
  Sagrario marchou a estudar a Compostela e Pepe perdeuna de vista pero un día descubriuna detrás do mostrador dunha botica, convertida en farmacéutica titular. Aí Pepe comezou a roldala, escribirlle cartas, seguila, chamala por teléfono e adquirir compulsivamente na botica remedios para os seus moitos e imaxinarios males. Aínda que ela nunca tivo con el máis conversacións que as típicas das transaccións comerciais, o amor de Pepe medrou día a día, tristemente non correspondido. Nin sequera desapareceu co casamento da súa amada. 
  Finalmente en 1987 decidiu publicar un libro coas moitas cartas que lle tiña enviado, a primeira de xaneiro de 1984: “Querida y apreciable sagrario; te escribo estas letras, esperando que al recibo de ellas te encuentres bien, en compañía de tu familia, deseándote un año próspero y feliz.”
  Alucinantemente logrou que o valente profesor Aller Bermúdez, prologara o libro manifestándose perplexo: “Ante lo hecho por el autor, que hoy presentamos, podríamos preguntarnos: ¿Es Cabeza un escritor?
  O libro, chamado "El amor universal", autoeditado polo autor (Que remedio!) acabou coa enorme paciencia de Sagrario, que respondeu cunha demanda ante o xulgado por lesión dos seus dereitos á honra e intimidade. O xuíz deulle a razón e ordenou o secuestro dos 500 exemplares. A literatura galega en castelán tardará en recuperarse desa dolorosa amputación.
  O suceso foi moi famoso a finais dos 80 e chegou á prensa nacional. Sagrario viviu unha fama non desexada compensada cun aumento da clientela na súa farmacia da Avenida de Arteixo.
  E Pepe? ... Atopou outro amor? Aparentemente si, porque en 1994 publicou outro libro epistolar, "Me confieso con Ana" -do que posúo un dos exemplares, con dedicatoria do autor- coas cartas que lle escribiu a unha tal Ana, sospeitosamente parecida a Sagrario.

   Como é o libro? Impagable. Só unha pequena mostra: "Mi amada Ana. Me alegró mucho conocerte y poder hablar contigo, me gustaste al verte y tuve que decírtelo; me gusta tu cuerpo, tus piernas, tu cara, tu pelo, tus ojos, tus labios, tus dientes y tu manera de hablar y andar".

sábado, 1 de octubre de 2016

Mapa de Frades

Preme para ver o mapa máis grande.

  O concello de Frades presenta un relevo suavemente ondulado con altitudes que van dos 280 metros (na zona sur e oeste) a máis de 400 metros (no norte e leste). De feito ao norte, no límite con Mesía, atópase o punto máis alto do concello con máis de 430 metros. 
 Hai tres amplos vales formados polos ríos Samo ao oeste, Maruzo e o seu subafluente Gaiteiro no centro, e o Tambre ao sueste facendo fronteira co Pino, Arzúa e Boimorto.
  A suavidade do relevo explícase pola composición do terreo: os xistos metamórficos precámbricos, coñecidos como xistos de Ordes, que son facilmente modelables. Só algúns afloramentos de cuarzo como o monte Peñasco (parroquia de Abellá) dan lugar a formas máis abruptas.
  O clima, como no resto da comarca, é oceánico hiperhúmido.
  A poboación é escasa e decrecente. Está repartida en 12 parroquias.
  Conta con lugares de gran beleza e un interesante patrimonio artístico. De propina, aquí tedes un vídeo sobre o concello.