Os topónimos (nomes de lugar) teñen variadas
orixes, tales como características orográficas do terreo, existencia dalgún
río, grandes propietarios medievais, flora, fauna, etc.
Pero hoxe imos centrarnos naqueles que se
refiren a formas de asentamento humano, incluíndo tipos de núcleos de poboación,
e a edificacións diversas.
O CASAL
Hai un bo número de topónimos derivados do
latín vulgar casa "casa, choza", entre eles Casabella (Buscás) e Casanova
(Pereira e Vilamaior), pero quizais o máis antigo de todos sexa O Casal.
Este nome osténtano o 4º núcleo en importancia da parroquia de Ordes, con máis de
140 habitantes, e outro na parroquia de Vilamaior bastante máis pequeno.
Casal procedería do latín casale
"casa de campo", unha herdade ampla onde vivía de forma case
autosuficiente unha familia con todos os seus escravos ou traballadores. En catalán,
castelán, galego e portugués produciu a forma Casal, que é un topónimo e apelido
moi habitual. Para ter máis información podedes ver o blog "Aldeias de Ordes".
AS CASILLAS
É un topónimo moito máis moderno que, aínda
que vindo da mesma raíz latina, deriva do castelán "casillas de peón caminero",
fermosas construcións que acollían ás cuadrillas de legoeiros encargados da
reparación de estradas e camiños. Obviamente nas Casillas, había unha destas
pequenas casas (a da foto). O plural é porque na mesma edificación había dous
legoeiros que se ocupaban da súa correspondente legua de estrada cada un (uns 5
quilómetros). Imaxino que o nome galego "legoeiro" ven desa legua que debían coidar.
Deste xeito en teoría as casillas estaban separadas uns 10 quilómetros e, a
pesar de que moitas delas xa non existen, aínda podemos ver a seguinte cara a
Santiago: a que está preto dos Carballos. E digo que o dos 10 Km era en teoría porque a distancia real é duns 6 km, a mesma que había entre as casillas de Ordes e as de Castrelos, igualmente desparecidas na actualidade.
O CASTRO
Procede da voz latina castru "campamento
fortificado". En todas as parroquias ordenses hai un ou dous destes recintos
prehistóricos, polo que é moi abundante tanto o topónimo como o apelido Castro.
Na parroquia de Leira atopamos o topónimo Castrelos. En Montaos está Castrelo,
que se refire a unha antiga torre que había no lugar. A Agra da Torre, na parroquia de
Buscás, tamén debe o seu nome a outra fortificación medieval.
A ESTACIÓN
Este topónimo de Parada é dos máis modernos pois data de principios do século XX. Está obviamente relacionado coa vía férrea, procedendo do latín statione "lugar de estancia", e á súa vez esta palabra procede do verbo stare "estar". A FÁBRICA
Outro topónimo moi recente é o deste lugar da parroquia de Ordes. Quizais os máis novos pensen na fábrica téxtil de Viriato, pero non, nesa ubicación había unha fábrica de curtidos da familia Faya.A IGREXA
Procede da voz latina ecclesia, e esta á súa
vez da grega ekklesia que era unha asemblea de cidadáns para discutir
asuntos políticos. Foi San Paulo quen usou esta palabra para referirse á congregación dos crentes en Cristo. Tanto Igrexa como a variante Eirexe ou
a forma castelanizada Iglesia
son topónimos moi populares en toda Galicia. En Ordes temos tamén o lugar da Ermida
na parroquia de Beán, porque antigamente houbo alí un pequeno templo dedicado a
San Silvestre. Ermida ven da palabra latina eremita que nun principio
só se refería á persoa que se dedicaba á meditación nun lugar afastado. En Barbeiros e Mercurín tamén existe O Cruceiro (do latín cruce). En Vilamaior temos O Campo do Sino referido tamén á igrexa, pois sino (que ven do latín signu) era outro nome que se lles daba ás campás.
MÁMOAS
O nome deste lugar de Ardemil fai referencia aos enterramentos prehistóricos. A palabra provén do latín mammula, diminutivo de mamma "mama", pola semellanza da redondez do túmulo funerario coa teta feminina.A MAQUÍA
A maquía é un dos poucos nomes de
edificacións que non proveñen do latín. A súa orixe é a palabra árabe makila
"medida", pois a maquía era orixinalmente a porcentaxe de gran coa
que se quedaba o propietario do muíño despois de moer o millo ou o trigo do
cliente. Hai un lugar así chamado en Vilamaior e tamén outros en Leira e
Buscás. A este último debeu o seu alcume Florentino Ruibal, o gaiteiro Flor da Maquía.
O MESÓN
Mesón procede da palabra latina mansione
"casa de hospedaxe, pousada". Na parroquia de Ordes atopamos o Mesón
de Deus, hoxe coñecido restaurante pero en tempos histórica casa de postas. En
cambio o topónimo Mesón do Vento é
controvertido e a pesar da lenda popular non parece ter esta mesma orixe.
O PAZO
Topónimo que da nome a un lugar de Parada e a outro de Ardemil. Procede da palabra latina palatiu "casa señorial".A RÚA
É un
topónimo existente en Buscás e Pereira que está relacionado coas estradas, pois rudus era unha das capas que levaban
as vías romanas. No noso concello os
tres topónimos A
Rúa, a Calzada (Buscás) e A Calle (Poulo) teñen relación co Camiño Inglés. Calzada ven de [vía]
calceata "camiño empedrado" (calce era
"pedra"), mentres Calle ven de callis "vereda, sendeiro".
VILAR
O nome de 3 lugares nas parroquias de Mercurín, Ordes e Vilamaior quizais sexa o topónimo máis numeroso en
Galicia, coas súas moitas variantes como Vilariño ou Vilares. Procede da palabra latina villare
"aldea pequena, lugarexo", que á súa vez procede de villa
"vila". Desta tamén atopamos lugares no noso concello como Vilasuso
(beán) ou Vilaverde
(Ordes). Aquí poderiamos colocar Aldea de Abaixo (Beán) Aldeíña (Barbeiros) e Fondo de Aldea (Vilamaior) que non procede de ningunha palabra latina, senón outra vez do árabe, neste caso de al daya "cortixo".
Os topónimos son como seres vivos: nacen, viven e co
tempo tamén poden morrer. Os edificios que deron nome a un lugar desaparecen e, en moitos
casos, o topónimo segue aí como pasou coa Ermida de Beán. Pero
outras veces morren co edificio. Tal cousa pasou con Vilavaldés antes das Casillas ou Os Candales, a sala de festas que
deu nome durante un tempo á súa zona. Ao que antigamente lle chamaban Costa dos
Carrucheiros foi logo coñecida como Recta
do Chaussy, polo restaurante "Chaussy II". O local rematou a súa primitiva actividade e na actualidade ese edificio alberga a "JS Automoción". Seguirá sendo chamada Recta do Chaussy dentro duns poucos anos? Só o tempo o dirá.
