Da Pontraga a Gorgullos

   No xornal La Voz de Galicia aparecen habitualmente uns artigos de Cristóbal Ramírez onde descobre lugares naturais pouco coñecidos e interesantes para percorrer a pé ou en bicicleta. Hai varios deles dedicados ao concello de Ordes. Este foi publicado o 3 de agosto de 2024.

 

  La estación de Ordes-Pontraga, la vieja, la abandonada, es una joyita sin explotar. Tiene una buena arquitectura, rehabilitado con gusto su interior. El depósito de agua se convirtió en una obra de ingeniería, y sus inmediatos alrededores, entre la propia estación y el río Lengüelle, han sido transformados con mucha visión. Por haber hay incluso dos mini rocódromos para los más pequeños de la familia. El entorno está siendo muy aprovechado los fines de semana por grupos que van a comer al aire libre cuando el tiempo no lo impide.

 

  Y por ahí, entre el río y el edificio que es una copia de otro del País Vasco, discurría la vía del tren, hoy reconvertida en Vía Verde Compostela-Tambre-Lengüelle, en funcionamiento desde Oroso hasta Cerceda; las obras comenzarán pronto en el tramo que falta entre Santiago y Oroso.

  Es imposible andar solo hacia Cerceda por esa Vía Verde. La compañía está garantizada, y no porque vaya a haber ciclistas para aquí y ciclistas para allá, además de algún paseante, sino porque los trinos de los pájaros son constantes. Disminuyen en las pequeñas y escasas zonas donde la exuberante vegetación autóctona es sustituida por una plantación de eucaliptos, que a estos efectos son árboles muertos y, al decir de algunos y sin duda exagerando, mortales. Por ejemplo, justo al arrancar, a la izquierda, se extiende una de esas plantaciones, pero en metros lineales son pocos. No hacen compañía ni tampoco molestan visualmente más que un par de minutos. En realidad, la mitad de este itinerario puede decirse que es un túnel de árboles con una gran zona encharcada a la derecha casi todo el año; en primavera hasta recuerda a los manglares de otros países.

  ¿Pendientes? Imperceptibles en la primera mitad de la ruta, y un poco más acusadas en la segunda. Siempre se va a ir ascendiendo, pero ello no implica dificultad alguna. Más que notarlo las piernas lo van a notar los ojos, porque al mirar a la izquierda el excursionista comprobará que el Lengüelle queda más y más abajo.

 

  A poco de partir permanece en pie una señal ferroviaria, casi un vestigio arqueológico que procede conservar porque se refiere a tiempos pasados: 407-3. O sea, que Zamora (la línea es la Zamora-A Coruña) dista 407 kilómetros y 300 metros. Por otra parte, el río va describiendo curva tras curva, y en ocasiones está al lado del caminante o ciclista y en otras a uno o dos centenares de metros. En este último caso se distingue mejor su excelente bosque de ribera, un tesoro natural que también merece la pena conservar intacto. Todo ello hace que en algunos tramos no se oiga nada -trinos aparte- y en otros se perciba claramente la música que crea la corriente cuando va saltando y formando rápidos que la vegetación oculta a la vista.

  Ir poniendo un pie delante del otro, o dar pedales, no es incompatible con captar tres cosas. Una es la existencia de defensas de madera, perfectamente integradas en el entorno, en prevención de un resbalón o de acercarse demasiado el borde para contemplar la panorámica. Otra, la existencia de helechos de grandes cuando no enormes dimensiones; no en todo el recorrido, lo que obliga a ir atento. Y la tercera es el encajonamiento, porque, en efecto, en su día se rebajó el terreno a pico y pala, eliminando el desmonte en carros de bueyes, y ha quedado la caja del tren en un nivel muy inferior, de tal forma que los taludes laterales que parecen aprisionar al excursionista llegan a sobrepasar la docena de metros.

 

 

 Y al fin, el viejo apeadero de Gorgullos-Tordoia. Pero esa es ya otra historia.

Cristóbal Ramírez

Comienzo: 43º03'13"N    8º26'48"W

Duración: Hora y media andando.

La foto más personal: Entre los taludes.

Para tomar algo: Hay un café bar en Gorgullos-Tordoia. 

 

Se realizades este paseo en verán hai un atractivo máis. A confluencia dun gran curso de auga coa existencia de plantas como buddleias ou eupatorios fan que abunden as bolboretas. Eu vin multitude de exemplares de máis dunha ducia de especies, destacando gran cantidade de pavo real e nacaradas. Tamén numerosas podalirios e algunha xigantesca macaón.

Toponimia de Ardemil

Ardemil: a parroquia de San Pedro de Ardemil debe o seu nome a unha vila altomedieval propiedade dun tal Ardemirus. Este nome está composto polos elementos góticos hard ‘duro, severo’ e mêreis ‘famoso, célebre’, ou sexa “célebre pola súa dureza”. Esta *(villa) Ardemiri probablemente fose durante un tempo Ardemir, antes de chegar á forma definitiva de Ardemil, topónimo que, como outros rematados en –mil, deu pé a lendas populares que vían no número 1000 a súa razón de ser, como neste caso a lenda dos mil mouros queimados.

Achán: podería ser que o topónimo estivese dividido no pasado? quizais antes fose A Chan (do latín planu), sendo así que significaría ‘terreo liso’, pero isto é unha mera suposición sen probas que a avalen.

Adina: no Catastro de la Ensenada (1750) aparece escrito "feria de la Adigna". Será posible que no pasado o topónimo fose A Digna? Deste xeito sería un eloxio do lugar. E novamente é unha hipótese que lanzo a falta doutra mellor.

Axáns: probablemente veña dunha *(villa) Agilanis, propiedade dun tal Agila, nome dun rei visigodo que contén a partícula agi ‘espada’.

Barcula: posiblemente teña relación coas partículas *barc ou *barg que indicarían unha depresión ou valgada no terreo, neste caso non demasiado grande.

Brea: significa verea, palabra que procede do baixo latín vereda, que á súa vez ven do latino ou céltico veredus ‘cabalo de posta’. Antigamente a verea era unha vía principal pola que transitaban os veredi pero co tempo foi mudando de significado ata converterse nun ‘camiño estreito ou angosto’.

Cabeza de Lobo: o nome da capital parroquial podería aludir a algunha característica orográfica do terreo, pero parece máis probable que faga referencia á nobre casa dos Moscoso (cunha torre a un quilómetro escaso do lugar) que tiña como escudo heráldico a cabeza dun lobo chorreando sangue. Dado que en Bardaos (Tordoia) existe un Rabo de Lobo, resulta tentador entendelos como os dous extremos dos territorios dos Moscoso, pero novamente isto son só suposicións sen probas que as respalden.

Canedo: abundancial de cana, do latín canna, lugar con multitude de plantas gramíneas.

 

Carballeira: abundancial de carballo (palabra que provén da forma prerromana carva), bosque de carballos.

Carreira: procedente do latín *(via) carraria, e esta á súa vez de carru, designando así un camiño de carros.

Carrucheiros: posiblemente teña a mesma orixe, cun tono despectivo, aludindo a un camiño de "carruchos".

Castro: do latín castru, que era como os romanos chamaban a un campamento militar fortificado, e que rematou por substituír á palabra celtica brig.

Cruz: do latín cruce, co sentido de encrucillada de camiños.

Filgueira: aínda que na actualidade se lle chame Folgueira, Filgueira parécese máis á palabra latina filicaria, da mesma orixe que filictu ‘grupo de fieitos’.

Fraga: do latín fraga, terreo arborado e con espeso mato.

Froxil: debeu ser *(villa) Frogilde, pertencente a un terratenente chamado Frogildo, nome xermánico moi abundante na época e que resulta da unión dos elementos góticos frauja ‘señor’ (aplicado tamén a deus) e gild ‘imposto, contribución’.

Hedra: do latín hedera, nombre da coñecida planta rubideira.

Mámoas: nome debido á presenza deses monumentos prehistóricos. A palabra procede do latín mammula ‘teta pequena’ e esta á súa vez de mamma.

Mesón: topónimo controvertido que na opinión de Cabeza Quiles parece proceder de mesa ‘meseta’, pero outros estudosos como Dolores González defenden a teoría de mesón como pousada rexentada por un tal Benito da Fonte.  

Morgade: podería provir dunha *(villa) Mauricati, propiedade dun tal Mauregato. Non obstante o nome morgado ou mogardo segundo Leandro Carré Alvarellos é o conxunto de bens ou propiedades que non podían venderse e que á morte do posuidor pasaban a un só herdeiro. O topónimo pois designaría un lugar onde se asenta unha propiedade indivisible ligada á figura dos vinculeiros.

Moscoso: outro topónimo controvertido. O máis intuitivo é supoñer que a orixe sexa o insecto (en latín musca) e, de feito, hai unha lenda que a relaciona co apelido Mosquera. Pero doutra banda é difícil pensar en lugares onde haxa moscas permanentemente xa que en Galicia desaparecen nos moitos meses de frío. Outra hipótese máis probable é que aluda a un lugar cheo de musgo (muscus en latín).

Orellán: podería ser que aluda a algún accidente xeografico que tivese forma de orella (en latín auricula) ou a algún antigo personaxe que viviu alí con esta característica física moi acusada. Non obstante parece máis probable que proveña doutro propietario medieval. Sería unha *(villa) Aureliani,  é dicir ‘vila de Aureliano’. 

 

 

Pazo: do latín palatiu, casa nobre e señorial.

Piolla: terá relación co insecto (en latín peduculu) ou tal vez coa herba piolla?

Porta do Nó: o misterioso nó (nodus en latín). Quizais un lugar onde se cruzaban dous camiños?

Porto: do latín portu, aludindo a un paso estreito entre dúas zonas elevadas ou a un lugar de refuxio ou abrigo.

Raposeiras: lugar onde hai goridas de raposo (animal que en latín era rapu).

Reboira: probablemente proceda de repullu ‘carballo novo’, igual que outras palabras coma rebolo e reboleira.

Salgueira: abundancial de salgueiro, árbore cuxo nome procede do latín *salicariu.

Seixo: nome que procede do latín saxu ‘pedra’. Lugar moi abondoso en pedras.

Tirás: nin idea. Podería estar relacionado coas partículas prerromanas *tara ou *tor que aluden normalmente a sitios altos e rochosos (o que non é aquí o caso) ou quizais co numeral tres-tria?

Xenarde: a etimoloxía popular fala dun gran incendio. “Arden mil montes, arde-mil!”, berraban os veciños desesperados, ata que nun pequeno outeiro, o Cotón de Xanarde (451m), comezou a amainar o lume e unha veciña deu a boa nova: “Xa non arde, xa n’arde!”. A fría etimoloxía cientifica supón en cambio unha vila medieval, *(villa) Janardi, propiedade dun tal Janardos. Este antropónimo, documentado na Galicia do século IX, está formado polo elemento gótico hard ‘duro, forte’ e tal vez no primeiro lugar a palabra *gais– ‘lanza’, así que significaría "Lanza forte".

O ano 1958

  En 1958 continuaba a Guerra Fría. Ademais de explotar bombas atómicas de proba, as dúas superpotencias levaban os seus preitos ata o espazo. Os USA lanzaron en xaneiro o seu 1º satélite, o Explorer. Logo, despois dun par de fracasos (Atlas e Pioneer) lanzarían o Vanguard e o Score (1º satélite de comunicacións). A URSS contraatacaría co Sputnik 3. En Cuba continuaba a rebelión castrista contra o ditador Batista, en Venezuela era derrocado Marcos Pérez Jiménez, comezando a etapa democrática, e en Arxentina era elixido presidente Arturo Frondizi. En Oriente medio Exipto e Siria uníronse formando a RAU que duraría só 3 anos. Como reacción Xordania e Iraq crearían a Federación Árabe que non chegaría a durar nin ese ano. En África continuaba a descolonización e aparición de novos países: Guinea, Malí, Senegal, Chad, Gabón, Congo, Dahomey, Alto Volta... mentres na metrópole francesa comezaba a Vª República con Charles de Gaulle. 1958 tamén será recordado pola morte de Pío XII e a chegada ao papado do cardeal Roncalli, Xoán XXIII, que supuxo unha gran renovación na Igrexa Católica.

  Igualmente foi o ano en que apareceron o 1º chip, o velcro e as pezas Lego de plástico. As novas máis impactantes foron o accidente de avión onde morreron 8 xogadores do Manchester United, o secuestro do piloto Juan Manuel Fangio polos rebeldes castristas, a vitoria dun Bobby Fisher de 14 anos no Campionato USA e o repudio da princesa Soraya Esfandiary polo seu marido, o Sha de Persia.

  No campo deportivo tivo lugar o Mundial de Suecia onde gañou o Brasil do refulxente Pelé e o Real Madrid acadou a súa 3ª copa de Europa con gol de Gento na final.

  Foi un ano de boas películas e onde se bailaba ao ritmo de At The Hop (gravada en 1957), do Sweet Little Sixteen de Chuck Berry e da pegañenta La Bamba de Ritchie Valens.

 

  En España a pesar do aumento da produción a inflación subira moi por riba dos soldos e a situación era dura para os traballadores. O país estaba ao borde da bancarrota cunha falta de divisas alarmante. Neste contexto volveu a haber problemas nas minas de carbón asturianas. Ese ano estalou o Conflito de Ifni: en febreiro e marzo houbo choques armados que concluiron definitivamente en abril co Acordo de Cintra. Franco promulgou a Ley de Principios del Movimiento Nacional moi de cara á galería porque na realidade nada cambiou nas dinámicas políticas que comezaran en 1957.

  No ámbito da cultura 1958 foi o ano no que apareceu o que logo sería o cómic humorístico español máis exitoso: Mortadelo y Filemón. Houbo dúas excepcionais películas, La venganza e El cebo, e outras moi comerciais como La violetera (con popular canción), ¿Dónde vas Alfonso XII? ou Las chicas de la Cruz Roja.

 

  En Galicia eran tempos difíciles, pero houbo grandes avances: co tramo Carballiño-Santiago (inaugurado por Franco en setembro) rematou a rede ferroviaria galega. Tamén na provincia de Ourense comezou a desecación da Lagoa de Antela. En Sarria (Lugo) creouse a fábrica de Cementos Oural. Na Coruña apareceu en xuño o primeiro supermercado público, inaugurado polo mesmo Franco no mercado de San Agustín. A finais de ano habería outro en Vigo pero xa privado. A Coruña tamén gozou de máis melloras en setembro coa inauguración da Fábrica de Armas e a obtención de 44 millóns de pesetas para ampliar Alvedro. No lado negativo en novembro morreu en Río de Janeiro o seu querido alcalde Alfonso Molina. O enterro foi unha gran manifestación de dó e os seus restos mortais ata San Amaro foron acompañados por unhas 100.000 persoas.

  A nivel cultural naceu en febreiro a "Revista de Economía de Galicia" e Eduardo Blanco Amor publicou "A esmorga" en Buenos Aires. 

 

Ordes engadiu ese ano un "rañaceos" ao seu horizonte, a casa Carril, e xa estaba proxectado o logo desaparecido edificio do Frente de Juventudes a carón da Alameda.

XANEIRO: Morreu en Leira Manuel Mata García aos 70 anos.

FEBREIRO: O Órdenes perdeu 0-3 co Orense. Un dos camións da fábrica de queixos chocou violentamente contra unha casa en Sigüeiro. Os tres ocupantes (ningún de Ordes) resultaron feridos.

MARZO: A causa da neve, tiveron un accidente de coche preto de Ordes o bispo chileno Eladio Vicuña e o seu acompañante. Voda de Suso de Calvo (da ferraxería) con Juana Mosquera en Santa Cruz. Púxose á venda o serradoiro de Manuel Regos Caramelo. Morreu en Poulo Mª Angélica Viqueira Figueira, muller de Manuel Carrera Veiras.

ABRIL: Seguía en venda o serradoiro. Gran mes para o equipo de fútbol de Ordes que gañou 5-1 ao Ponteareas.

MAIO: Coroación da imaxe da Virxe dos Milagres. Morreron en Ardemil Manuel Vilariño Veiras aos 44 anos, en Beán Andrea Patiño Castro, e en Leira Manuel Varela López.

XULLO: Naceu Orencio Uzal en Ardemil. Morreu Josefa Ferreiro Franqueira, viúva de Antonio Amado.

AGOSTO: Accidente de motocicleta de dous veterinarios de Ames: Felipe Carballo Manteiga (condutor) e Juan Marcos Tourino (paquete), este último moi grave. Festas patronais coa orquestra Los Trovadores. O 24 morreu Jesús Mira Gómez en Beán.

SETEMBRO: Volveu ao xulgado Enrique Pérez Ardá, despois dunha licencia. Morreron María Liñeira Ramos aos 73 anos en Barbeiros, María Liste Veiras aos 59 anos en Beán, e Manuel Boquete Becerra aos 79 anos en Leira.

OUTUBRO: O día 6 faleceu Ramón Cores Marzoa, comerciante da Pontraga de 56 anos casado con Jesusa Liste Remuiñán e pai de Aurelia, Estrella e Maruja Cores. O 16 morreu José Fernández o Picho, marido de Josefa Castro Graña,

NOVEMBRO: Voda de Jesusa Areoso Villaverde con Manuel García Varela do Casal. O empregado do Banco da Coruña Emilio del Río Sánchez afortunado con 13 acertos na quiniela. Faleceu en Oleiros Carlos Troche Rivas, veterinario de Ordes a principios do século XX.

DECEMBRO: O día 21 morreu en Sabadelle (Chantada) Balbino del Valle González, propietario da Casa Grande de Parada. O 23 morreu Jesusa Cosmede en Poulo.

Os Viqueiras de Farruca

  O apelido Viqueira é un dos 20 máis habituais en Ordes con máis de 300 portadores. Ademais dos Viqueiras do Casal e dos Viqueiras de Berreo, outra numerosa familia con este apelido son os Viqueiras con orixe en Vilaverde.

  Alí viviu Francisca Viqueira Vieites Farruca, unha muller moi pobre que nas dúas primeiras décadas do século XX tivo varias fillas (e un varón) de solteira, polo que a única herencia que recibirían serían os apelidos da nai. De nome eran Estrella, Manuel, Purificación, Valentina e -outra vez- Estrella.

 

Estrella Viqueira Vieites (1907-1989) viviu en Vilaverde e tamén tivo varios fillos de solteira: Benito, José, Manuel e Francisco (máis un xemelgo deste último que morreu no parto).

Benito (1924-1959) -non confundir co Castañeiro- casou para as Casillas e tanto el como a súa muller Herminia Rey Moure (1924-1980) morreron bastante novos. José, coñecido como Che, emigrou pero retornou.

Manuel Viqueira Vieites (1929-2015) o Gaiteiro de Vilaverde foi moi coñecido porque ademais de tocar a gaita en varios grupos dedicouse á construción durante moitos anos. Do seu matrimonio con Carmen Noya Villaverde (1929-2018) tivo 4 fillos: Manolo Ghosende, Paco (falecido en 2022), Elvira e Fernando.

Francisco Viqueira Vieites tamén é moi coñecido por fundar Comercial Viqueira. Casou con Manuela Abuín Romero.

 

Manuel Viqueira Vieites (1912-1977) casou con Josefa Campos Souto (1912-2003) da Casa do Sabelo* en Guindibóo (Montaos). Este matrimonio tivo 8 fillos coñecidos por tanto como os Sabelos: Manuel, José, Jesús, María, Andrés, Antonio, Josefa e Ángel Viqueira Campos.

Manuel, o maior, casou cunha irmá de Toribio, Consuelo Viqueira, polo que a súa filla María é Viqueira por partida dobre. José casou con Felisa Rodríguez e tiveron dous fillos, Juan Carlos e Sonia.

Jesús Viqueira Campos (1945-2004) casou con Mª Carmen Varela Villaverde coa que tivo 7 fillos. Un deles, Juan Manuel, morreu aos 20 anos en accidente de tráfico e 6 anos despois tamén nun accidente de tráfico no Corgo en Lugo falecería Jesús con só 59 anos.

María casou con Antonio Viñas de Entrecruces (Carballo) e Andrés con Esther Garaboa. Antonio Viqueira Campos (1951-2022) traballou en Correos e casou con Mª Carmen Blanco da Pedreira en Leira, coa que tivo 3 fillos.

Josefa  casou con Manuel Rodríguez e finalmente Ángel coa peruana Silvia Ramos.

 

Purificación Viqueira Vieites (1916-2002) viviu en Penelas, unha zona que o concello cedeu aos pobres que non tiñan outro lugar. A pesar de ser pequena, Pura era unha muller fortísima que resistiu partos (algún deles pillouna traballando na leira), abortos, penurias e un par de atropelos de coches no ano 1979. E con todo iso aínda chegou aos 86 anos!

Pura tivo sombras pero tamén luces: Había unha señora forasteira, a Caeira, que traballaba nas feiras vendendo allos ("Quen cae comigo?", "Quen quere allos? Quen carallos?" berraba). Pero logo enfermou e non podía pagar o aluguer da súa caseta, así que botárona fóra. Pura, que tiña tamén un casetiño no que apenas cabían ela e os seus fillos e que tiña que facer números para levarlles de comer, colocou un catre no corredor e alí acolleu á enferma ata que morreu.

Era moi coñecida porque primeiro traballou ao xornal e logo vendía rosquillas nas romarías, acompañada ás veces dos seus fillos. Tivo 5: Nieves, Teresa, Manuel, José Antonio e Benito Viqueira Vieites.

Nieves Viqueira Vieites (1939-1967) casou con Manuel Fuentes Bernabé de Vilar que vendía correas nas feiras. Morreu aos 28 anos deixando dous fillos: Manuel Bemba e José.

Teresa Viqueira Veiras marchou para a Coruña e casou cun mozo de Paderne, Manuel Cal Ramos.

Manuel Viqueira Vieites (1942-2020) Manolo de Pura foi construtor e traballou practicamente ata o seu último alento. Viviu na vila e logo nun chalé en Queirúa. Casou con Manuela Campos Boquete (1946-2021) coa que tivo 8 fillos (máis dúas que faleceron de nenas): Teresa, Luis, Julio, Manuel, Miguel, David, Juan José e Montserrat Viqueira Campos. Teñen os mesmos apelidos cos Sabelos, pero neste caso son coñecidos como os Puros. David e Juan José morreron moi novos.

Antonio Viqueira Vieites (1954-2019) o Rosquilleiro casou con Florinda Paz del Río (1955-2002) que morreu aos 47 anos. Tiveron varios fillos: Margarita, José, Francisco, Eduardo e María. Viviron en Alfonso Senra fronte a DIA.

Benito Viqueira Vieites o Castañeiro tivo varios traballos (vendeu nas festas, chegou a ter un poni no que montaba aos rapaces...) pero a finais dos 80 dedicouse a vender castañas na Alameda ata o 2022. Iso converteuno nun dos personaxes máis populares da vila.

 

Valentina Viqueira Vieites (1918-2005) viviu en Ordes e non tivo fillos.

Estrella Viqueira Vieites (1920-2001) -curiosamente co mesmo nome que a irmá maior- marchou á Coruña onde casou con Jesús Collazo Corgo. A súa filla Mª Jesús casaría cun mozo de Leira, Andrés Mosquera López.

 

*Andrés Campos (1877-1968) e María Souto Ferro (1877-1943) tiveron 7 fillos: María, a primoxénita, casou con José Liste Areoso José de Gholán e viviu no Recreo 127. Tiveron 3 fillos: José, Manuel Peíño e Jesus Liste Castro. Manuel, que emigrou, casou con Rosa Presto. José (1904-1988) casou con Peregrina Tobío Carril coa que tivo 5 fillos: Manuel Antonio, Ramón, Juan, María e Concepción Campos Tobío. Jesusa (1911-1976) casou para Sigüeiro con Jesús Suárez Morao. Josefa Campos Souto (1912-2003) sería a que casou con Manuel Viqueira. Manuela (1913-1987) e Consuelo (1917-1972 Lausanne) non casaron. Parece ser que a nai de Andrés chamábase Isabel e de aí ven o de Casa do Sabelo.

Capela de Codeseda

  Na parroquia de Leira, no lugar de Codeseda, achamos esta capela a uns 50 metros ao sur do pazo dos Verea e Aguiar ao cal está asociada a súa orixe. Mentres o pazo foi erixido no século XVII, o templo data de principios do século XVIII. Aparece denominada como capela do Santo Cristo da Misericordia, aínda que tamén lle chaman ás veces capela de Santa Bárbara.

  Ten planta rectangular cunha fachada de 6,50 metros e case 11 de lonxitude, ou sexa arredor de 70 metros cadrados. Os muros son de cachotería agás os esquinais, marcos de portas e ventás e parte da fachada, que son de cantería. Ten cuberta a dúas augas con cornixa de pedra en laterais e rematado de tella curva sobre armazón de madeira.

 

 

  A fachada é moi curiosa porque ten perpiaños na parte baixa e pedra miúda na superior como se nun determinado momento lles faltase bo material aos construtores e cambiasen de opinión. A porta é sinxela, de lintel recto e máis ancha do habitual (1,60 metros). Entre a porta e a espadana hai un desgastado escudo coas armas dos Aguiar e os Caamaño, e ao lado unha cruz dunha Santa Misión da Compañía de Xesús de outubro de 1905. A sobria espadana, feita de formigón, ten un solo oco que remata nun arco de medio punto coroado por unha pequena cruz.

  O muro traseiro ten dous contrafortes de formigón que lle engaden firmeza á construción pero que esteticamente non a favorecen. En lugar de cruz cumial hai unha pequena imaxe dunha santa, que supoño será Santa Bárbara.

  O templo ten un pequeno adro duns 240 metros cadrados (contando a capela), delimitado por un valado de bloques e aramada con postes de formigón.

  No interior hai tres altares. No maior destaca un cristo de bo tamaño. Nos dos lados están o inevitable San Roque e a Virxe da Concepción.

  Aos lados do sagrario e debaixo das columnas salomónicas lese a seguinte inscrición: "Esta capilla la edificó el señor don Antonio Bieites Caamaño y la señora doña Josepha Caamaño, su muger, primos segundos con terceros. Pintola Francisco Gómez Varela, vecino de Cayón. Año 1713. Dieron pintura los señores".

  Para coñecer outros templos do concello, preme en Igrexas e capelas de Ordes. 

 

Festas en 1957

   En Xullo do venres 5 ao domingo 7 celebrouse o Sacro Corazón, organizado polo párroco don Francisco Nimo. Houbo novena e sermón do padre Polo da Residencia de Santiago. O domingo tivo lugar a misa de comuñón con intervención dunha agrupacón de música sacra e solemne procesión onde portou a insignia Julio Liñares Castro.

 

  As festas patronais de 1957 foron parecidas ás outras desa década, pero houbo un par de novidades. A primeira foi a duración de 5 días (en vez dos 4 habituais*) e a segunda foi que por primeira vez tocarían dúas orquestras: a Orquesta Spallant da Coruña sería substituída o último día pola Orquesta Maracaná tamén da Coruña. O que non cambiou foi a perenne participación da Banda de Música de Arca (xa tocaran en 1951, 1954, 1955 e 1956).

  O xornal La Noche dedicoulles un especial de tres páxinas onde, ademais do programa, os anuncios e o saúdo do alcalde Juan Liñares, había varios artigos. Un falaba das tres feiras mensuais da localidade, outro do sacerdote don Isidro e finalmente unha páxina enteira estaba dedicada ao equipo de fútbol con entrevistas ao presidente Antonio Concheiro e ao capitán, un Janito claramente decepcionado por non poder ir xogar ao Fabril o ano anterior.  

 

  O mércores 14 ás 12 da mañá as festas deron inicio oficialmente con repenique de campás e salvas de bombas, mentres gaiteiros, xigantes e cabezudos percorrían as rúas. Pola tarde fixo a súa entrada na vila a Banda de Arca con alegres pasarrúas. Ás 10 da noite na Alameda, iluminada como sempre polos industriais García y Blanco de Padrón,  comezou a verbena tamén amenizada pola banda.

  O xoves 15, día grande, ás 8 da mañá unha salva de bombas espertou aos ordenses. A banda de Arca percorreu as rúas tocando alegres dianas e alboradas. Logo os gaiteiros acompañaron aos xigantes e cabezudos polas rúas. Ás 12 tivo lugar a misa solemne. Á unha da tarde a procesión solemne coas autoridades. Comezó logo a sesión vermú coa banda e a Orquesta Spallant. Ás 6 da tarde tivo lugar o primeiro partido dun trofeo triangular. Xogaron os equipos  Santiago e Flavia (ambos os dous de 3ª División) e o resultado foi 2-1 para o Santiago tendo que xogar unha prórroga. Logo festa vespertina coa banda e a orquestra. Despois de parar para cear, ás 11 da noite houbo verbena. Ás 12 da noite houbo a habitual sesión de pirotecnia a cargo dos irmáns Rocha de Oza dos Ríos. Continuou logo a verbena e finalizou con elevación de globos e disparo de foguetes.

  O venres 16 a banda percorreu as rúas. Ás 11 foi o turno dos xigantes e cabezudos e ás 12 da misa esta vez na honra de San Roque. Á unha da tarde música na Alameda. Ás 6 da tarde tivo lugar a final do torneo triangular, xogando o Ordes co Santiago. Este último rematou vencendo 2-1 despois doutra prórroga e gañou o trofeo doado pola Deputación Provincial que recolleu o seu capitán Chucho. Ás 8  e ás 11 repetiuse o baile. Ás 12 da noite houbo de novo sesión de fogos artificiais. Unha vez rematados continuou a verbena.

  O sabado 17 percorrido da banda polas rúas de Ordes e despois concerto na Alameda. Sesión vermú coa orquestra. Pola tarde e noite os bailes habituais coa participación das dúas agrupacións.

  O domingo 18 presentación da Orquesta Maracaná da Coruña, encargada de amenizar a sesión vermú, o baile da tarde e a última verbena das festas. Como anécdota ese mesmo día actuaban os Harlem Globetrotters na Praza de touros da Coruña.

 

* Pero non foi a primeira vez. Xa en 1940 as festas patronais duraran 5 días. O récord establecérano as festas de 1951 con 6 días.