Parroquia de Marzoa

 

   O concello de Oroso ten unha forma similar á da letra U. Pois ben, a parroquia de Marzoa está no extremo nordés, na punta dereita dese imaxinario U. Esta situación tan peculiar fixo que sempre tivese unha maior relación coa vila de Ordes que coas ás veces lonxanas capitais municipais de Oroso. De feito a fronteira occidental coas parroquias ordenses (Barbeiros, Pereira e Beán) e a oriental coas de Frades (Galegos e Moar) son ambas as dúas máis extensas que a que ten polo sur coas parroquias orosás de Senra e Calvente.

  O río Samo atravesa de norte a sur o seu territorio de 6,2 km², orixinando un amplo val central que se vai elevando cara ao oeste e ao leste. O punto máis alto da parroquia está no Coto do Lobo con máis de 350 metros. Na zona leste o antigo castro que hai preto da igrexa pasa dos 345 metros. Os terreos máis baixos están nas ribeiras do Samo que no seu tramo máis meridional baixan de 275 metros.

  Os seus afluentes, o rego da Ponte Folgoso e o do Prado de Ramos bañan o occidente da parroquia, mentres o río Cabrón faino coa zona oriental e ademais serve de fronteira con Moar e Calvente.

  A estrada máis importante é a CP-3802, que vai de Ordes a Pontecarreira, pero os lugares habitados están ao sur dela nas dúas zonas altas (non por casualidade onde están os dous castros da parroquia). A paisaxe componse alí de praderías e leiras de millo, mentres preto do río e ao sur de Recouso hai grandes extensións de arboredo.

  A poboación é decrecente. No ano 2000 roldaba os 280 habitantes e desde entón baixou case un 40%. En 2023 eran 176 habitantes.

 

Lugares: A Armada, O Carballal, O Castro, O Covelo, A Cruz de Folgoso, A Grela, Ponte Marzoa (A Maquía) e Recouso.

 

 

  No Castro, capital municipal, podemos ver a igrexa de San Martiño. Esta conserva no seu interior unha escultura de pedra policromada de San Pedro que data do século XV. Ao seu carón está o cruceiro, erixido en 1875 e pagado por Emilio Somoza Rey, e o pazo da familia Sánchez Somoza. Na parte máis alta está o chamado castro de Marzoa. Preto do lugar de Recouso está o outro castro da parroquia, onde foi atopado en 1921 o espectacular tesouro de Recouso, formado por diversas figuras de ouro da cultura castrexa. Algo máis ao oeste está a medorra do Coto do Lobo. En Recouso tamén se conserva a Casa de Bastián (onde residiu unha congregación de xesuítas composteláns). Neste ámbito etnográfico tamén son interesantes a antiga maquía da Ponte Marzoa e o muíño da Grela.

 

  A parroquia estivo habitada desde a prehistoria como testemuñan os castros de Marzoa, o de Recouso e as medorras que nela se atopan.

  Na Idade Media debeu haber un poderoso propietario chamado Martius. Del viría *(villa) Martiola, que no ano 850 sería Marçola e remataría converténdose en Marzoa. No século XII na carta de doación da metade da Terra de Montaos que fixo o rei Alfonso VII á Igrexa compostelá en 1124 aparece citado "Mulas de Recouso". Non é extraño pois por Recouso pasaba o camiño medieval que ía de Sigüeiro ata Betanzos.

  No século XV naceu o personaxe máis importante da parroquia: Lope Gómez, notario, concelleiro e recadador de impostos reais na cidade de Santiago.

  No Antigo Réxime Marzoa pertencía á xurisdición de Folgoso. En 1607 Jerónimo del Hoyo nas "Memorias del Arzobispado de Santiago" informa que tiña 31 veciños (uns 140 habitantes), case os mesmos que Barbeiros (que tiña 31) e máis que Galegos. As colleitas eran para a Igrexa e para dous señores: Juan Rodríguez de Tasende e herdeiros de Pedro Suárez.

 No século XVIII, no Catastro del Marqués de La Ensenada do ano 1752 os habitantes das 45 casas que había declararon ser de señorío do Conde de Altamira a quen lle pagaban impostos. Cultivaban coles "gallegas", trigo, centeo, liño, fabas... e criaban vacas, bois, ovellas, cabras, porcos e ata abellas. Había 4 muíños: o da Grela, de Porto Piñeiro, de Recousiño e outro chamado muíño de Arriba.

  Neste século construíuse o pazo que en principio estivo vinculado á familia Suárez pero pasou despois a mans dos Sánchez Somoza.

  No século XIX, en 1836, nacen os concellos e Marzoa pasa a formar parte do de Oroso. En 1845, o Diccionario de Madoz baixaba o número de casas a 33 (166 habitantes -só algúns menos que na actualidade-). Engade que cultivaban centeo, millo, trigo, algunhas legumes e liño. Criaban gando vacún, lanar e cabalar. Cazaban perdices, lebres e xabarís e, por suposto, pescaban. Tamén informa de que había un par de boas fontes de auga e os catro muíños fariñeiros por toda industria.

  No século XX Marzoa progresou. En 1921 foi atopado o tesouro de Recouso. En 1930 era capital municipal, sendo o pazo a casa do Concello e tamén  a 2ª escola  xa que a primeira ubicárase na casa dos Naveiros, tamén no Castro.

  Marzoa sufriu no Alzamento menos ca outras parroquias e non tivo que lamentar mortes entre a súa veciñanza, aínda que si faleceu en 1938 en acción de guerra Jesús Castro Sánchez que só tiña 25 anos. Nos duros anos da posguerra perdeu a capitalidade en favor de Oroso e tamén foi perdendo poboación como todo o rural da comarca ordense.

  Arredor de 1960 chegaría don Diego Ríos Noya, un dos párrocos máis apreciados. Nos anos 80 comezou o asociacionismo veciñal e creáronse varias agrupacións con diversos fins.

  No ano 2007 Manuel Pazos Gómez, nativo da parroquia, publicou o libro "San Martiño de Marzoa. Imaxes para o recordo", principal fonte deste artigo.

Vodas en 1958

  En 1958 houbo dúas vodas que saíron na prensa.

  A primeira tivo lugar na igrexa parroquial de Santa Cruz de Montaos o 19 de marzo, día de San Xosé. Os noivos eran Juana Mosquera Veiras, nativa da parroquia, e Jesús Calvo Carnota Suso de Calvo, un dos irmáns propietarios da maior ferraxería de Ordes.

  O sacerdote foi un aínda novato don Isidro Marcos Álvarez quen pronunciou unhas "sentidas palabras".

  Os padriños foron a nai do noivo, Gumersinda Calvo, e o pai da noiva José Mosquera Candal. Asinaron como testemuñas por parte da noiva José Rico Candal, o perito Laureano Mosquera e os seus tíos, os funcionarios de Obras Públicas Juan e Ricardo Mosquera Candal. Por parte do noivo asinaron o comerciante Julián Marcos, o inspector veterinario Manuel Pedreira Vázquez e o perito agrícola Pedro del Río.

  Despois do xantar os noivos marcharon de lúa de mel a Santander, Bilbao, Donostia e outras localidades españolas. Á volta fixaron a súa residencia en Ordes.

  O matrimonio durou 26 anos pois Suso morreu en 1984 con só 57 anos nun accidente. Tiveron 7 fillos: Mª del Mar, Juan Jesús, Carlos, Ana, Carmen Mª, Lucía e Irene.

  

  A segunda voda tivo lugar en novembro na igrexa de Santa María. Jesusa Areoso Villaverde (vestida de negro) casou con Manuel García Varela. Jesusa era a 2ª filla de José Areoso Golán (1888-1961) do Balado e de María Villaverde Veiras (1892-1974), mentres Manuel era o 6º irmán dos Garcías do Casal, fillos de José García Boquete (1874-1955) e Manuela Varela Méndez (1882-1965).

  Foron os padriños o irmán maior da noiva, o capataz de legoeiros Jesús Areoso Villaverde (1927-2002),  e a irmá do noivo, María García Varela (1923-2012).

  Asinaron a acta como testemuñas José Jaspe Leira, Luis Nogueira, Enrique Babío Calleja, Julio Burgo Villanova, Manuel Amor Canosa, Francisco Domínguez, Jaime Losada Quiroga, Gonzalo Acuña Novás, Manuel Fernández Pena, Raúl Solleiro Mella, Adelino Gayoso Fernández, Manuel Bastante Macía e Alonso Vázquez Mouriño.

  Entre os asistentes había máis dun centenar de coruñeses, moitos deles industriais. Despois da cerimonia os noivos emprenderon a viaxe de lúa de mel por diversas poboacións españolas.

  Á volta instalaríanse na Coruña onde tiveron dous fillos: o actor Manuel José e Ismael. O matrimonio duraría 54 anos ata a morte de Manuel no ano 2012.

 

  Doutra banda en 1958 mourreu a mañá do día 8 de xullo aos 87 anos de idade Josefa Ferreiro Franqueira, viúva do importante comerciante Antonio Amado. O entrerro tivo lugar o mércores ás 11 da mañá e congregou a unha multitude de ordenses.

  Outro deceso notable foi o de Balbino del Valle González, o propietario da Casa Grande de Parada e de moitas máis terras na parroquia (a escola foi feita nun soar doado por el).

  Morreu o domingo 21 de decembro e o enterro tivo lugar ao día seguinte ás 12 da mañá na igrexa parroquial de Santa María de Sabadelle, no concello de Chantada. Dado que era un home moi rico e pai de José del Valle (ex-alcalde de Santiago e ex-gobernador da provincia de Lugo), os asistentes foron moitos e moi distinguidos, contándose entre eles o alcalde de Santiago Ángel Porto Anido.

  A Casa Grande sería herdada por Francisco del Valle, o sétimo dos seus 11 fillos. En xullo de 1959 sería inaugurada a escola de Parada onde loce unha placa na honra de Balbino del Valle.

Renda en 2021 e 2022

   No ano 2021 Oleiros continuaba sendo o concello coa maior renda en Galicia con ingresos brutos* anuais de 39.041 €, seguido por Bergondo -que pasou do 5º ao 2º posto- con 38.038. Viñan despois Nigrán, As Pontes e A Coruña. A comarca de Ordes movíase moi lonxe desas cifras con Oroso como o de maiores ingresos (23.872 €) e Tordoia o dos máis baixos (18.721 €).

 

  No 2022, o ano no que Rusia invadiu Ucraína, a renda media dos galegos escalou un 6,6 %, ata os 13.648 euros netos ao ano. Claro que cunha inflación disparada ao 8,4 % na media do exercicio, a subida dos ingresos non evitou unha perda xeneralizada de poder adquisitivo na comunidade.

  Segundo o Atlas de distribución de renda dos fogares, que publica o INE, seguía habendo profundas diferenzas na distribución da riqueza. Así a renda dos municipios máis ricos cuadriplicaba a dos máis pobres. En Galicia a brecha non era tan profunda porque os ingresos medios anuais dos veciños de Oleiros -o municipio máis rico (18.504 euros ao ano)- duplicaban aos do ourensán de Avión, destino de veraneo dalgunha das maiores fortunas do mundo, pero no que os veciños censado tiñan os ingresos máis baixos (8.317 euros anuais en media).

  Maiores eran as desigualdades cando se analizaban os datos por barrios, xa que aquí si que a renda media nos máis ricos multiplicaba por catro a dos máis pobres. No primeiro grupo destacaba o centro da Coruña, en concreto as contornas das prazas de Lugo e de Vigo, onde os ingresos netos medios dos seus veciños alcanzaban os 34.765 euros ao ano. Eran os dous únicos barrios de Galicia onde se superaban os 30.000 euros, que só se rozaban na zona da urbanización oleirense de Icaria (29.982 euros) e na zona litoral de Vigo, de Canido a cabo Estai (28.850 euros). Moi por detrás quedaban as zonas máis adiñeiradas de Ourense -onde só seis barrios da provincia pasaban dos 20.000 euros por veciño, coa zona da rúa do Paseo á cabeza, cunha media de 24.828 euros ao ano- e Lugo. Nesta última provincia, só a zona da Praza Maior e a Catedral, na zona amurallada, e o distrito do Seminario Maior, tamén na capital, superaban por pouca marxe esa barreira dos 20.000 euros netos ao ano por veciño.

  E cales eran os barrios máis pobres? Segundo o INE, o faroliño vermello atopábase na localidade pontevedresa da Lama, nunha zona onde os seus habitantes apenas ingresaban 7.870 euros netos en media ao ano, menos da cuarta parte que os veciños do centro da Coruña. Por provincias, as outras zonas menos adiñeiradas localizábanse en Boborás (8.138), Ribeira (8.524 euros) e Chantada (8.933).

  O por que das diferenzas explícábanse porque mentres os veciños das zonas ricas sumaban aos seus xa altos ingresos salariais outros conceptos (desde alugueiros a ganancias patrimoniais por venda de accións), nas zonas pobres eses ingresos adicionais á nómina ou a pensión eran mínimos.

 

 

  Como podedes ver no mapa a renda media neta na comarca non era moi alta. Oscilaba entre os máis de 14.400 euros da parroquia de Cerceda e os 11.900 da zona sur de Ordes (parroquias de Poulo, Pereira e Beán). De todos modos teño dúbidas de que estes datos -oficiais eso si- reflictan axeitadamente a realidade. Sorpréndeme especialmente que zonas case urbanas como Ordes ou Sigüeiro teñan menos renda que outras máis rurais, pero os datos son os que son e aquí quedan expostos.

* A diferenza entre as cifras dos dous anos, explícase por que en 2020 é renda media bruta e no 2021 renda media neta.