Parroquia de Marzoa

 

   O concello de Oroso ten unha forma similar á da letra U. Pois ben, a parroquia de Marzoa está no extremo nordés, na punta dereita dese imaxinario U. Esta situación tan peculiar fixo que sempre tivese unha maior relación coa vila de Ordes que coas ás veces lonxanas capitais municipais de Oroso. De feito a fronteira occidental coas parroquias ordenses (Barbeiros, Pereira e Beán) e a oriental coas de Frades (Galegos e Moar) son ambas as dúas máis extensas que a que ten polo sur coas parroquias orosás de Senra e Calvente.

  O río Samo atravesa de norte a sur o seu territorio de 6,2 km², orixinando un amplo val central que se vai elevando cara ao oeste e ao leste. O punto máis alto da parroquia está no Coto do Lobo con máis de 350 metros. Na zona leste o antigo castro que hai preto da igrexa pasa dos 345 metros. Os terreos máis baixos están nas ribeiras do Samo que no seu tramo máis meridional baixan de 275 metros.

  Os seus afluentes, o rego da Ponte Folgoso e o do Prado de Ramos bañan o occidente da parroquia, mentres o río Cabrón faino coa zona oriental e ademais serve de fronteira con Moar e Calvente.

  A estrada máis importante é a CP-3802, que vai de Ordes a Pontecarreira, pero os lugares habitados están ao sur dela nas dúas zonas altas (non por casualidade onde están os dous castros da parroquia). A paisaxe componse alí de praderías e leiras de millo, mentres preto do río e ao sur de Recouso hai grandes extensións de arboredo.

  A poboación é decrecente. No ano 2000 roldaba os 280 habitantes e desde entón baixou case un 40%. En 2023 eran 176 habitantes.

 

Lugares: A Armada, O Carballal, O Castro, O Covelo, A Cruz de Folgoso, A Grela, Ponte Marzoa (A Maquía) e Recouso.

 

 

  No Castro, capital municipal, podemos ver a igrexa de San Martiño. Esta conserva no seu interior unha escultura de pedra policromada de San Pedro que data do século XV. Ao seu carón está o cruceiro, erixido en 1875 e pagado por Emilio Somoza Rey, e o pazo da familia Sánchez Somoza. Na parte máis alta está o chamado castro de Marzoa. Preto do lugar de Recouso está o outro castro da parroquia, onde foi atopado en 1921 o espectacular tesouro de Recouso, formado por diversas figuras de ouro da cultura castrexa. Algo máis ao oeste está a medorra do Coto do Lobo. En Recouso tamén se conserva a Casa de Bastián (onde residiu unha congregación de xesuítas composteláns). Neste ámbito etnográfico tamén son interesantes a antiga maquía da Ponte Marzoa e o muíño da Grela.

 

  A parroquia estivo habitada desde a prehistoria como testemuñan os castros de Marzoa, o de Recouso e as medorras que nela se atopan.

  Na Idade Media debeu haber un poderoso propietario chamado Martius. Del viría *(villa) Martiola, que no ano 850 sería Marçola e remataría converténdose en Marzoa. No século XII na carta de doación da metade da Terra de Montaos que fixo o rei Alfonso VII á Igrexa compostelá en 1124 aparece citado "Mulas de Recouso". Non é extraño pois por Recouso pasaba o camiño medieval que ía de Sigüeiro ata Betanzos.

  No século XV naceu o personaxe máis importante da parroquia: Lope Gómez, notario, concelleiro e recadador de impostos reais na cidade de Santiago.

  No Antigo Réxime Marzoa pertencía á xurisdición de Folgoso. En 1607 Jerónimo del Hoyo nas "Memorias del Arzobispado de Santiago" informa que tiña 31 veciños (uns 140 habitantes), case os mesmos que Barbeiros (que tiña 34) e máis que Galegos. As colleitas eran para a Igrexa e para dous señores: Juan Rodríguez de Tasende e herdeiros de Pedro Suárez.

 No século XVIII, no Catastro del Marqués de La Ensenada do ano 1752 os habitantes das 45 casas que había declararon ser de señorío do Conde de Altamira a quen lle pagaban impostos. Cultivaban coles "gallegas", trigo, centeo, liño, fabas... e criaban vacas, bois, ovellas, cabras, porcos e ata abellas. Había 4 muíños: o da Grela, de Porto Piñeiro, de Recousiño e outro chamado muíño de Arriba.

  Neste século construíuse o pazo que en principio estivo vinculado á familia Suárez pero pasou despois a mans dos Sánchez Somoza.

  No século XIX, en 1836, nacen os concellos e Marzoa pasa a formar parte do de Oroso. En 1845, o Diccionario de Madoz baixaba o número de casas a 33 (166 habitantes -só algúns menos que na actualidade-). Engade que cultivaban centeo, millo, trigo, algunhas legumes e liño. Criaban gando vacún, lanar e cabalar. Cazaban perdices, lebres e xabarís e, por suposto, pescaban. Tamén informa de que había un par de boas fontes de auga e os catro muíños fariñeiros por toda industria.

  No século XX Marzoa progresou. En 1921 foi atopado o tesouro de Recouso. En 1930 era capital municipal, sendo o pazo a casa do Concello e tamén  a 2ª escola  xa que a primeira ubicárase na casa dos Naveiros, tamén no Castro.

  Marzoa sufriu no Alzamento menos ca outras parroquias e non tivo que lamentar mortes entre a súa veciñanza, aínda que si faleceu en 1938 en acción de guerra Jesús Castro Sánchez que só tiña 25 anos. Nos duros anos da posguerra perdeu a capitalidade en favor de Oroso e tamén foi perdendo poboación como todo o rural da comarca ordense.

  Arredor de 1960 chegaría don Diego Ríos Noya, un dos párrocos máis apreciados. Nos anos 80 comezou o asociacionismo veciñal e creáronse varias agrupacións con diversos fins.

  No ano 2007 Manuel Pazos Gómez, nativo da parroquia, publicou o libro "San Martiño de Marzoa. Imaxes para o recordo", principal fonte deste artigo.