Retorno do ciclo sanguento

  En 1944 a inminente vitoria dos aliados na 2ª GM fixo crer á resistencia antifranquista que o fin do Réxime era posible. Así que moitos, ilusionados, volveron ao monte e en outubro crearon o Ejercito Guerrillero de Galicia, dividido en varias agrupacións das que a IV sería a que operaría polas terras de Ordes. 

  En 1945 o sangue regou de novo a comarca, iniciando un fatídico proceso que durou varios anos máis. 

 

  O día 5 de febreiro caeu Antonio Martínez Boquete Martís de 47 anos e residente na parroquia de Lesta. Ía camiño da feira da Adina porque era o encargado de cobrar os impostos municipais. En Vilar (Mercurín) foi atacado e morto a paus. Falouse de dous irmáns que vingaran deste xeito a morte do seu pai na que el estivera implicado. 

 

  Esta foi unha acción independente e máis persoal que política, polo tanto o tiro de saída por así decilo, a primeira acción realmente organizada pola IV Agrupación da guerrilla foi a morte do garda civil Manuel López Bello en Curtis. 

 

  Ata alí foi o día 15 de febreiro unha partida formada por Manuel Ponte o Xastre, Benigno Andrade Foucellas, Lisardo Freijo López Tenente Freixo, Emilio Pérez Vilariño o Claudio Feas e Manuel Pena Camino o Flores. Ao parecer só ían coa intención de conseguir víveres e diñeiro á conta dun tratante de gando, pero cambiaron de plans cando se deron conta de que López Bello estaba no bar de Domingo Fandiño. 

  Manuel era cabo da Brigadilla de Información e era un dos máis empeñados na captura de Foucellas, a quen coñecía persoalmente porque ambos os dous eran orixinarios de Cabrui. 

  Ás 11 da noite mentres o cabo da Benemérita charlaba amistosamente cos donos e outros fregueses na cociña do establecemento, Lisardo Freijo disparoulle a través da xanela cunha pistola metralladora e matouno. 

  Foi unha acción rechamante. A Garda Civil trasladou algúns destacamentos a Curtis, detivo a varias persoas para interrogalas, fixo batidas... pero non logrou nada. 

 

  Tres meses despois, en maio, o que morreu foi o guerrilleiro Manuel del Río Botana. Manuel tiña 26 anos. Era natural de Sar (Ordes), fillo de Constantino del Río e Francisca Botana. Simpatizante da Fronte Popular, participou na defensa de Ordes durante o Alzamento. Foi detido e xulgado a finais de 1936 xunto con outros esquerdistas, 11 dos cales serían fusilados en Boisaca. Manuel foi condenado a 12 anos e un día, pero en 1941 nunha amnistía xeral saíu de prisión. Pouco despois contactou con Manuel Ponte e integrouse como enlace na guerrilla. 

 

  O 15 de maio estaban na casa de Juan Penedo en Queis (Montaos) catro guerrilleiros cando chegou a Garda Civil. Houbo un tiroteo e os outros tres conseguiron escapar, pero Manuel caeu nunha canteira e alí foi abatido. Posteriormente sería soterrado en Ordes. 

  Os seus restos xacen no panteón dos Maroño, xa que a súa irmá María del Río Botana (1917-1986) estaba casada con Antonio Maroño Rodríguez (1914-1984), tamén veciño de Sar.

  Juan Penedo, o propietario dunha das dúas casas que usaban os guerrilleiros (a outra era a de Castro), fuxiu ao monte e, como non se entregou, a súa familia foi desterrada a Soria.

FONTE: "A Guerra Silenciada" de Manuel Pazos Gómez.