Montaos (historia)

   Montaos estivo habitada desde tempos prehistóricos como demostran o castro de Carrás e o castro do Dono. Este último, practicamente destruído, testemuña o continuismo do poboamento ao longo dos tempos porque está localizado no núcleo da Igrexa, ao oeste da N-550.

 

  Na Idade Media o Territorio de Montaos aparece recoñecido como tal desde o ano 818. O propio comes Aloitus, repoboador da rexión do Tambre, citábao no seu testamento como "territorio Montanos iuxta riuulo Tamare". Un século máis tarde, no ano 925, Fruela II otorgoulle á Igrexa compostelá o condado de Montaos que entón comprendía desde o Tambre ata a terra de Nendos, é dicir, ata Faro (Coruña) e Betanzos, quedando integrado no Señorío de Santiago, o máis importante do Reino de Galicia. En 1124 Alfonso VII doou á Igrexa de Santiago a metade de Montaos. Ese documento permítenos saber que esa demarcación era máis ou menos a zona centro-occidental da actual comarca, aínda que chegaba ata Sumio (Carral) e Dubra.

  Igual que á monarquía sucedeulle á Igrexa: incapaz de xestionar tanto territorio tivo que ceder propiedades aos nobres, pretendendo que fose de forma temporal e non hereditaria. Pero os conflitos sociais do século XV (Guerras Irmandiñas) debilitaron os poderes señoriais e isto foi aproveitado polos beneficiarios desas concesións para apropiarse de atribucións non concedidas e exercer máis poder.

  Deses tempos dataría o castelo de Montaos, no lugar de Castrelo, a uns 800 metros ao oeste do Camiño Inglés. Hoxe só queda o lugar e non hai resto algún. 

 

Pedro Bermúdez Prego xa aparecía como cavaleyro da Terra de Montaos desde o século XIV. Os seus descendentes foron García Prego, Pedro Bermudez "O Vello" e Pedro Bermúdez "O Mozo". Este último foi o que viviu os turbulentos tempos Irmandiños e acadou novos privilexios, pero foi o seu irmán Fernando o primeiro que se titulou abertamente "Señor de Montaos".   Cando volveu a normalidade o arcebispo interpuxo un preito pola xurisdición de Montaos que se alongou ata finais do século XVI. Neses anos os Bermúdez de Castro seguiron exercendo a soberanía do territorio. O preito rematou en 1596 ao seu favor e por primeira vez falouse do Estado de Montaos.

 

  Pero todo isto era puramente nominal porque a parroquia non formou parte dese estado nin no Antigo Réxime pertenceu á xurisdición de Montaos, que practicamente era o actual concello de Trazo (comprendía 8 das 11 parroquias -menos Berreo, Monzo e Restande- xunto con 3 de Tordoia: Castenda, Leobalde e Numide). Montaos, en cambio, estaba integrada na xurisdición de Folgoso (de señorío do Conde de Altamira) como a maioría das actuais parroquias de Ordes.

 

  En 1607 Jerónimo del Hoyo nas "Memorias del Arzobispado de Santiago" informaba que Montaos tiña 40 veciños (arredor duns 180 habitantes) que eran menos que os 44 de Parada e Ordes ou os 48 de Poulo, pero máis que os 33 de Oroso, os 30 de Trasmonte ou os 24 de Deixebre. 

  A principios do século XVIII foi construída a capela de San Antón. En 1749 polo Catastro del Marqués de la Ensenada sabemos que Montaos tiña 34 veciños e que producía coles, trigo, centeo, millo, millo miúdo, fabas, mazás, liño... e había as especies de gando habitual na zona: vacas, cabalos, bestas, ovellas e cabras. Por certo que tamén había un zapateiro, Jacinto Mosquera, posible antergo dos moitos mosqueiras que hai na parroquia.

 

  No século XIX, en 1828, segundo o Diccionario Geográfico-Estadístico de Sebastián de Miñano, Montaos case dobrara a poboación con 64 veciños -303 habitantes- e pagaba unha contribución de 760 reais.

   Durante a 1ª Guerra Carlista a parroquia foi en varias ocasións teatro de operacións militares debido á súa posición equidistante entre Leira e Sigüeiro (onde había destacamentos de tropas cristinas) e á longa costa antes de Santa Cruz que ralentizaba o paso das carruaxes. Aí foron asaltadas dilixencias polas faccións de López Ramos e Frei Saturnino (mesmo o 18 de decembro de 1835 unha foi queimada) e tivo lugar o 1 de decembro de 1838 un infrutífero ataque por parte do coronel Enríquez a un convoi cristino defendido polo capitán Víctor Velasco.  

  A mediados do século XIX, en 1848 o Diccionario de Madoz informaba que Montaos tiña 68 veciños -389 almas-. Engadía que o terreo, que era de mediana calidade, producía millo, centeo, patacas e trigo. Había 70 casas, 5 fontes e 5 muíños fariñeiros. Precisaba que o clima era temperado e san "si bien se padecen fiebres inflamatorias". 

  En 1876 Montaos superaba os 400 habitantes (404), sendo así só a 7ª parroquia máis poboada do concello. 

 

  No século XX, en 1909, Eduardo Pondal dedicoulle un poema a parroquia: "Indo polo camiño". Neses anos era alcalde pedáneo Ventura Conde, párroco don Antonio Duro Cotón e mestra da escola Enriqueta Troche Rivas.

  Durante a 2ª República a axitación obreira e agraria chegou á parroquia. A Sociedade Agraria estaba domiciliada en Guindibóo e o seu presidente era José Castro, veciño de Queis e concelleiro de Esquerda Republicana no goberno da Fronte Popular de Ordes. Manuel Cores era o secretario, Julio Caamaño Villasenín o contador e Ramón Figueira Pazo e Antonio Villasenín Pena os vogais. No lugar de Fosado (por onde pasaba a vía do tren) tiña a sede o "Sindicato de Peones de Órdenes y sus Contornos", encabezado en 1936 por Jesús Liste e Manuel Garabato. Non sabemos a súa orientación, pero tendo en conta as campañas do Sindicato de Peones da CNT da Coruña, eran posiblemente de ideoloxía anarquista.

  O triunfo do Alzamento en 1936 rematou con estas asociacións e os seus bens foron confiscados. Non obstante a parroquia non sufriu a represión que padeceron outras próximas e só un dos seus veciños, o mineiro Constantino Gómez Martínez de 43 anos, foi xulgado por rebelión resultando absolto.

  Iso non significa que non houbese resistencia, pois en maio de 1945 morreu en terras de Queis o mozo de Ordes Manuel del Río Botana, o que trouxo como consecuencia o desterro a Soria da familia Penedo que o axudara. Tamén o 14 de abril de 1948 (como pasara en Ardemil dous anos antes) os anti-franquistas voaron varios postes telefónicos preto de Guindibóo de Arriba.

    Máis ou menos nese tempo tivo lugar a "Batalla do Cano", unha tremenda pelexa entre moitos mozos de Montaos e Trasmonte. Neses anos 40 era mestra Mercedes Méndez Ríos (m.1975) e párroco don Juan Simal Fernández ata 1956. Nos 60 foi sacerdote do lugar don Isidro Marcos Romero, da familia dos de Julián, que remataría por colgar os hábitos e casar cunha freguesa, provocando un bo escándalo na época.

  Os anos 60 tamén contemplaron o inicio da concentración parcelaria e a mellora da rede de camiños.

 

  A estrada N-550 foi a principal impulsora de que a parroquia gañase poboación (ao contrario que outras máis rurais) e chegase a ser a 3ª con máis habitantes. Doutra banda, como unha maldición, tamén a converteu nun lugar especialmente castigado polos accidentes, aínda que non todos foron no seu trazado. En 1960 morreu afogado no Lengüelle o adolescente Andrés Barreiro, fillo da mestra. En 1962 morreron en Guindibóo nun pozo o mozo Francisco Juncal Iglesias e o seu veciño Juan Juncal Corbelle de 34 anos, casado e con dous fillos. Un ano despois, en 1963, Ramón Rodríguez Docampo faleceu por caerlle enriba un muro. En 1964 María Blanco Iglesias de 40 anos morreu atropelada na estrada iniciando unha longa lista de vítimas, tanto nativas da parroquia como forasteiras.

  O principal punto negro está preto da ponte sobre o río Cabrón e (que ironía!) do Marisans. Alí morreron un mozo de Parada e outro de Mercurín que ían no mesmo coche en 1972, dous mozos de Ordes en 1993, e un rumano no ano 2016.

  Nos anos 70 apareceu a estampa máis típica de Montaos: as vendedoras de grelos ao pé da estrada. Por certo que ao principio foron moi criticadas porque estaba mal visto ese tipo de venda que parecía ser sinal de pobreza

  En 1980 arranxouse o campo de Nivelos e ao ano seguinte federouse o equipo de fútbol, empezando a xogar en 2ª categoría rexional. O seu primeiro presidente foi Victorino Cores, perenne concelleiro da parroquia. 

  Neses anos 80 Montaos foi noticia polas disputas que houbo coa mestra Victoria Díaz Cabanelas que chegaron mesmo á agresión física. En Guindibóo deu clase Mª del Pilar Álvarez Herrera (1935-2014) coa que algúns tampouco estiveron entusiasmados.

  En 1990 tivo lugar o suceso máis tráxico da historia recente da parroquia, a morte dos 4 membros da familia Louzao por inhalación de monóxido de carbono. Catro anos despois, Manuel Gómez Ramos, de 51 anos, foi asasinado no chalé que coidaba en Fosado. Este crime nunca se resolveu.

 

  O século XXI comezou máis festivo coa reforma do campo de Nivelos en 2002, cousa que aproveitou a Asociación Xuvenil "A Revoltosa" que organizou alí a partir do ano 2006 durante varios anos o festival "Revoltosa Rock".

  Por esas datas comezou a facerse famosa a casa que hai preto do bar a Curva por mor da súa espectacular iluminación de Nadal.

  Un novo accidente de tráfico na noiteboa do ano 2020 volveu a entristecer a parroquia.