Máis oficios tradicionais

   Ademais de canteiros, carpinteiros, ferreiros, ferradores, latoeiros, zapateiros, xastres e costureiras, había moitos oficios que se perderon ou cambiaron drasticamente no tempo. Algúns non eran moi habituais na nosa comarca.

 

Tratantes: pululaban por todas as feiras, recoñecibles moitas veces polos seus blusóns negros e por levar un bastón con moca (un vulto na punta) que tanto servía para arrearlle ao gando como para dirimir un negocio cun cliente insatisfeito ou con outro tratante rival. Algúns tamén podían levar unhas grandes tesoiras para marcar aos animais que compraban e cordas para atalos. Os tratantes* dedicábanse á compravenda de gando. Normalmente tiñan algunhas mulleres contratadas a quen deixaban o gando para que o alimentase algún tempo antes de volvelo a vender. Noutros casos levaban o negocio a medias.

Aínda que os máis numerosos eran os tratantes de vacas tamén había de porcos e gando cabalar. As mulas eran moi apreciadas porque as querían os casteláns para traballar no campo e chegábanse a pagar 16.000 pesetas polas crías nos anos 50.

Neses tempos tampouco había moitos camións e as vacas viñan desde Santiago a pé conducidas por homes contratados que levaban 3 ou 4 animais cada un. Pepe da Carnicería levábaas  ata o tren en Betanzos de noite porque había menos tráfico. Estaban nunha corte na casa de Mariano Amado e pola noite facían a viaxe.

Cesteiros: había xente na comarca que sabía fabricar cestos empregando bimbios, salgueiros ou láminas de madeira. Algúns só os facían para uso propio ou dalgúns veciños, outros ían de feira en feira vendendo o seu produto. En Galicia percorrían os camiños cando se achegaban os traballos que necesitaban cestas, como a recollida da pataca, do millo e do viño principalmente. Tamén había quen facía outros produtos de maior tamaño como canizas, cancelas máis lixeiras que as que podían facer os carpinteiros e, como traballo de máis categoría, hórreos circulares montados sobre unha base de madeira que na nosa zona denominábanse "cabanotes".

Peneireiros: traballaban na súa casa facendo peneiras e cribos que logo levaban ás feiras. Segundo a finura do aramado as peneiras usábanse para a fariña, mentres os cribos eran para millo e centeo principalmente, aínda que tamén se usaran coas fabas para separar os restos das follas e as ruíns das boas. 

Leiteiras: eran campesiñas que ordeñaban as vacas e logo levaban o leite ás cidades ou vilas grandes onde había xente que non tiña vacas. Coas súas grandes sellas na cabeza era unha imaxe moi buscada polos fotógrafos. En Ordes practicamente todo o mundo tiña algunha vaca ata os anos 50. Foi nos 60 e 70 que se empezaron a ver as leiteiras, deixando a cantidade estipulada na botella de cristal que o cliente poñía na porta. Á miña casa traía o leite Francisca de Buscás, acompañada do seu inseparable burro*.

 

Matachíns e capadores: era moitas veces, oficio de complemento, pois a matanza era estacional, xeralmente en novembro ou decembro, meses fríos para que a carne non se estragara. O matachín* mataba o porco (que era suxeitado polos membros da familia e veciños) e logo tamén era o encargado de abrilo. Ese día comía na casa da matanza e sempre había fígado do sacrificado animal como prato fixo. Capar podíase facer todo o ano e era moito máis fácil porque os cochos aínda eran pequenos e non daban tanto traballo para inmovilizalos. Con só outra persoa máis era suficiente.

Muíñeiros e maquieiros: non era un oficio moi habitual na comarca pois a maioría de muíños eran comunais e a persoa que levaba o cereal a moer era a que realizaba o traballo. Cando non era así e había un propietario, era o maquieiro. El collía o saco, que botaba para moer e cobraba en especie. A porción que se quedaba para si chamábase "maquía" (de aí ven o nome, claro). Na nosa zona había maquías en Trabes, en Leira e en Guindibóo. Na vila houbo a de Fernanducho e logo as de Graña e Carril, pero xa non eran hidráulicas senón que funcionaban con electricidade.

Fogueteiros: unha boa festa necesitaba ruído, así que os fogueteiros eran moi apreciados. Antigamente eles mesmos preparaban a pólvora e buscaban as canas de encher (os canivetes) e as que fan de rabo. O seu taller estaba nun lugar apartado por se había algún accidente. Na comarca de Ordes era moi coñecido o fogueteiro da Sionlla Maximino Ferreiro Mosquera, fillo e sucesor de Manuel Ferreiro Gándara.

Oleiros e telleiros: eran oficios que non existían na comarca porque tampouco había boa arxila. Así que os oleiros de máis sona estaban en Buño e traían os seus produtos a vender nas feiras. As cuadrillas de telleiros procedían normalmente do Baixo Miño, eran itinerantes e instalábanse nun lugar nos meses de bo tempo (para que secara ben a tella), por exemplo en Santaia de Moar había unha telleira na que traballaba a familia Trigo de Salcidos (A Guarda). Tamén no camiño de Guindibóo a Pereira houbo outra telleira, pero eran tellas de moi mala calidade. Normalmente vendíanse por monllos (un monllo eran 100 tellas).

Arrieiros: serían o equivalente aos actuais transportistas, só que empregando recuas de 10 ou 12 mulas en vez de camións. Era un oficio máis habitual da Galicia suroriental pois o principal produto de transporte eran odres de viño das bodegas aos centros de consumo. Tamén podían levar outras mercadorías ou mesmo cartos que lles eran confiados pola súa boa sona.

Paragüeiros e afiadores: tampouco había na comarca. Procedían habitualmente de Ourense e ían polas vilas anunciándose co silbido dun chifre. Afiaban coitelos e compoñían as potas rotas, para o que levaban anacos de lata. Ata tiñan unha lingua propia, o "barallete" que só eles entendían.

 

* Os tratantes acostumaban ter mala prensa, pero especialmente Antonio Gestal Calvo de Ardemil a quen o mesmo Boletín Oficial de la provincia de La Coruña de 20 de marzo de 1928 calificaba directamente de "especulador de ganado vacuno", mentres que a outros como José Gil Viqueira, Pedro Fraga Rodríguez e Antonio García Varela chamáballes "tratantes de ganado".    Francisca Rodríguez Botana (1934-2025) de Casabella (Buscás), muller de Agustín Rivas Suárez. O seu burro coñecía tan ben o percorrido que paraba diante das casas onde había que deixar o leite sen que ela llo tivese que mandar. Logro comprou unha pequena furgoneta e xubilou ao burro. Segundo comentaba Francisca, el non levaba ben o ocio e volvía con gran ledicia ao traballo cando a ela se lle avariaba a furgoneta.   O meu pai, Juan de Babila, a finais dos 70 e 80 cando empezou a ser difícil atopar matachíns profesionais, comezou a facelo el para todos os coñecidos -e logo non tan coñecidos-. Eu acompañábao sempre para suxeitar o porco, porque ás veces tamén escaseaban veciños dispoñibles. Así que, por unha vez, é un tema que domino de primeira man (e por certo preferiría non telo tan dominado!).