Oficios: os canteiros

   O de canteiro sempre foi un oficio de primeira clase en Galicia. Mesmo chegaron a ter unha xerga para non ser entendidos polos capataces, xerga denominada "Latín dos canteiros". Eran especialmente famosos os de Cotobade, Terra de Montes, Pontevedra e Cuntis. De feito, José Escariz Pepe o Canteiro (1935-2005) veu de Cuntis contratado para traballar na reforma da igrexa parroquial de Ordes.

  A finais do XIX e comezos do século XX traballaban "de estrela a estrela" e mentres a luz non era suficiente preparaban as pedras para comezar a picar ou labrar tan pronto se puidese. 

  Gozaban de gran prestixio entre as mulleres, que se pasaban polos talleres para coller o po da pedra que labraban porque con ese po, o mesmo que a borralla, fregaban as pezas metálicas que se usaban na mesa.

   Hai unha cantiga que expresa a envexa que producían os canteiros e outra que advirte ás mulleres que se interesan por eles.

Pica, canteiriño, pica, pica na pedra miúda; pica na muller allea, que outro picará na tua.

Non te fíes, rapariga, no canteiro que ben canta; é a fariña da pedra que se lle pon na garganta.

 

  Claro que isto refírese só aos canteiros de granito. En Ordes, en cambio, a pedra predominante é o xisto, tan abundante que mesmo ten, como os viños, denominación de orixe (esquisto de Ordes). As ferramentas tampouco eran tantas nin tan sofisticadas: había picos, escodas, paletas, escuadros, plomos e niveis.

  O xisto sacábano de canteiras que había en moitos lugares. A maioría das casas da vila de Ordes facíanse con pedras dun lugar que estaba a carón da que hoxe é coñecida como rúa da Canteira (no é casualidade o nome). 

  Logo ían polas aldeas facendo casas, hórreos, pallotes, cortes, casiñas para os pozos e menos habitualmente outras construcións como muíños. 

  A maioría das casas eran moi parecidas, con 48 cuartas de longo por corenta de anchura. Un corredor central, cunha porta ao principio e outra ao final, dividía a sección de cortes da cociña onde estaban as escaleiras para o sobrado. Dentro da cociña, iluminada pola fiestra do vertedoiro, estaba a lareira, o forno, a borralleira e a cheminea soportada normalmente por unha columna de castiñeiro ou cantería. As cortes adoitaban ter dous bufardos abucinados. No sobrado había tres xanelas que daban á fachada do curral e outras tres á eira. Non cumio do penal, finalmente había un ventanuco que iluminaba o faiado.

 

  As paredes eran de cachotería e barro. Os canteiros íanas facendo, uns por dentro e outros por fóra, poñendo as arrabadeiras e os tizóns (pedras longas que atravesaban a parede para afirmala). O mestre poñía os esquinais e as xambas de portas e fiestras. A parede era endereitada a ollo e coa plomada.

  Segundo ía sendo máis alta, había que poñer estadas (andamios), feitas con táboas e piñeiros verdes. Rachábanse as pedras saíntes da parede e as pedriñas resultantes metíanse nos ocos (unha fachada o máis lisa posible era o orgullo dos canteiros). Ao acabar tapábanse os machinais (os buratos onde se encaixaban as estadas) e poñíanse as vigas e o topete para desvíar a auga da chuvia.

  Moitas veces celebrábase o final da obra cunha comida chamada "albaroque" e poñíase tamén un ramo de loureiro. Co tempo empezou a empregarse un pequeno piñeiro.

  Na Maquía de Buscás había unha coñecida cuadrilla de canteiros que viña de pais a fillos. O mestre era Manuel Ruibal e tiña de canteiros aos Xestales dos Murís, Ríos do Cubo, Farruco do Xastre da Gorita, Ánxelo do Verdeal e para amasar o barro e subilo á parede ao Campelo de Merelle. 

  En Ordes Juanito da Fabera tiña na súa cuadrilla a Andrés da Robada, Ricardo de Xaniño, dous Mariños do Casal e a José García Varela (1906-1992) do Casal, que sería o que tomaría logo o mando e construiría -xa con formigón e ladrillo- a Casa consistorial.

  Outros construtores de principios do século XX foron Policarpo Bello, que estaba casado con María Blanco Carballido, e José Golán.

FONTE: "Historia viva" de Manuel Rodríguez García.