Fusilamentos de Boisaca

   Despois do Alzamento veu a represión. O 31 de xullo de 1936 comezou a causa contra os veciños de Ordes que defenderan activamente a República.

  Obviamente, atendendo á legalidade, non cometeran ningún delito, pero o novo réxime deu unha viravolta xurídica. Segundo a súa opinión (que desgraciadamente era a que valía nese momento), desde o momento do Alzamento eles representaban a lei, por tanto todos os que se tiñan oposto a eles eran os criminais.

  Con esta premisa os avogados defensores tiveron pouco que facer, como moito intentar reducir a segura pena.

 

  A Causa 230/36 baseouse principalmente nos informes realizados polo garda civil de Ordes José Pérez Pérez, o do Delegado da Orde Pública e as declaracións dos acusados.

  Os procesados foron clasificados en dous grupos segundo o seu grao de responsabilidade na defensa da vila de Ordes (e dos combates na Coruña). Os de "maior influencia revolucionaria" que en principio eran 8 e remataron sendo 12 foron condenados á pena de morte.

  Eran: Ángel Jesús Caamaño Villaverde, Francisco Comesaña Rendo, José de la Iglesia Vilariño, José del Río Pampín, Manuel del Río Pampín, José García Fernández, Manuel Moure Rey, Andrés Nogareda, Paulino Pérez García, José Pérez Sanmartín, José Vazquez Mandayo e Benito Vilariño Liste.

  A pesar de ter sido condenado a morte, o médico Francisco Comesaña Rendo (o protagonista da historia de amor con Ascensión Concheiro na que se baseou "O lapis do carpinteiro") librouse da execución por ter nacionalidade cubana.

 

  Nun segundo grupo figuraron os que loitaron pero "non exerceron funcións directoras". Eran: Jesús Calvo Martínez, Pedro del Río Caramelo, Salvador Grela Veiras, Tomás Iglesias, Manuel Ponte Pedreira, Manuel Rego Ríos e Juan Ríos García Rada. Tamén estaba neste grupo Manuel del Río Botana para quen o fiscal pediu en principio 15 anos que quedaron en 12 e un día. Os outros sete foron condenados a cadea perpétua. Todos eles, despois do remate da guerra, saíron en liberdade condicional en 1941.

 

  O fusilamento tivo lugar en Boisaca o 8 de febreiro de 1937. Estas foron as 11 vítimas.

Ángel Jesús Caamaño Villaverde: Natural de Parada e veciño de Ordes. 27 anos, solteiro, fillo de Julio Caamaño e María Villaverde. Mestre en Toba (Cee). Cando era trasladado ao cemiterio saltou do camión e intentou fuxir polas rúas de Compostela, pero foi abatido. Xa morto, foi colocado aos pés dos outros fusilados.

José de la Iglesia Vilariño: Natural de Ardemil e veciño de Ordes. Fillo de Francisco de la Iglesia e María Vilariño. Casado, de profesión labrego.

José del Río Pampín: Natural de Ordes. 23 anos, fillo de Pedro del Río Recouso e de Josefa Pampín Bello. De profesión barbeiro, estaba vinculado ao Partido Galeguista.

Manuel del Río Pampín: Nartural de Ordes e irmán de José. Tiña 29 anos e estaba casado desde 1930 con Milagros Rodríguez Maroño, coa que tiña catro fillos: Manuel, Pedro, Aida e Julio del Río. De profesión carteiro, era un dos líderes do Partido Socialista e membro do Comité da Fronte Popular.

José García Fernández: Natural de Almería. 42 anos, casado, mestre. Era un dos dirixentes da Fronte Popular en Ordes. No cárcere era moi respectado entre os presos pola súa cultura e xenerosidade.

Manuel Moure Rey: Natural de Sar. 27 anos, fillo de Antonio Moure Gómez e de Carmen Rey Presedo. Labrego, solteiro, aínda que preparaba o seu casamento pois tiña unha filla chamada Concepción Viqueira.

Andrés Nogareda: Natural de Ordes. 21 anos, fillo de solteira de María Nogareda Gende.

Paulino Pérez García: Natural de Bilbao e residente en Ordes. 25 anos, mecanógrafo.

José Pérez Sanmartín: Natural de Noia e veciño de Ordes. 29 anos, latoeiro.

José Vazquez Mandayo: Natural da Espenica. 25 anos, fillo de Andrés Vázquez Vázquez e de Mª Josefa Mandayo. Solteiro, xornaleiro.

Benito Vilariño Liste: Veciño de Ordes. 27 anos, fillo de José Vilariño e Dolores Liste. Casado, traballaba de xornaleiro nun serradoiro.

 

 

  Coa chegada da democracia houbo numerosas homenaxes a estas vítimas do franquismo, a maioría por parte do PSOE. Tamén o Concello de Ordes colocou unha placa en recordo da súa memoria na parede do cemiterio. e no ano 2024 outra na Casa consistorial.

FONTE PRINCIPAL: "A guerra silenciada" de Manuel Pazos Gómez.