O triste 1º trimestre do 47

  Se no conxunto de España 1946 foi o ano en que a resistencia antifranquista estivo máis activa, na comarca de Ordes o máis mortífero foi 1947. Só no primeiro trimestre ata catro homes caeron baixo as balas dos guerrilleiros.

 

  E, como un macabro agasallo, o derramamiento de sangue comezou o Día de Reis.

  Ese 6 de xaneiro un grupo de guerrilleiros formado por José Blanco Núñez Ferreirín, José Remuiñán Barreiro Simeón e Manuel Díaz Pan Rogelio, que estaba comandado polo propio Benigno Andrade Foucellas, matou a dous veciños de Olas (Mesía). 

  Antonio Mosquera Aller, nacido na parroquia de Castro en 1899, pero residente na Queiroa, Olas, casado con Manuela Candal Mosquera e pai de tres fillos, era delegado sindical da Falange e tamén delegado da Obra Sindical, pero non era un dereitista radical. De feito tiña unha boa relación cos guerrilleiros da zona que a miúdo recorrían a el para que os axudase ou lles prestase diñeiro. Manuel Sánchez Quindimil, nacido en Olas en 1884, casado e con 7 fillos, era simplemente un veciño que estaba nese momento na casa de Antonio.

  Por que ese encontro rematou cos dous mortos e Manuela Candal ferida de gravidade? No seu consello de Guerra Benigno Andrade declararía que fora unha orde directa de Manuel Ponte e que el acatouna temendo pola súa vida a pesar de que Mosquera era amigo da súa familia, pero desculpándose en que Ferreirín foi o primeiro que disparou. Aínda engade máis dramatismo que a execución foi en presenza de Ana Dolores, filla de Mosquera.

  O suceso causou conmoción e contribuíu a enturbar a imaxe dos Foucellas na zona. 

 

  O mes seguinte, o 11 de febreiro, a guerrilla atacou no corazón da comarca, a propia vila de Ordes. O obxectivo, foi o zapateiro José Liñares Rama Pepe de Ramas, un home de 40 anos, casado con Carmen González Faya (irmá do zapateiro Víctor), que vivía na entón chamada rúa Calvo Sotelo (Os Lagartos). Este caso viuse máis lóxico que o anterior, pois Liñares estivera vinculado á represión despois do Alzamento. Os autores do atentado foron membros do Destacamento Dourado Xaneiro, entre eles posiblemente Samuel Mayo Méndez, Antonio Nouche Costa o Soldado de Deixebre, e José Blanco Núñez Ferreirín. Despois de disparar á parella, que estaba ceando en compañía de Enrique Nouche Patiño (1915-1981), escaparon polas leiras. Ao parecer agocháronse esa noite entre as táboas do serradoiro que a familia Vieites tiña na rúa Directorio, hoxe Rosalía de Castro, non moi lonxe da casa de Liñares. O suceso foi tan comentado, que ata apareceu na prensa, cousa moi pouco habitual, aínda que por suposto non se mencionaba a intencionalidade política.

La Voz de Galicia 16-02-1947 UN ZAPATERO ASESINADO EN ÓRDENES En la noche del pasado día 11 fue asesinado en Órdenes el zapatero D. José Liñares Rama, que vivía en una casa algo aislada de aquella localidad. A las nueve de la noche, aproximadamente, penetró en su domicilio un sujeto armado, en el momento en que la víctima, acompañado de su esposa y un amigo, se disponía a cenar. El desconocido, sin mediar palabra, disparó sobre José Liñares varios tiros de arma corta. La esposa del agredido intentó echarse sobre el asesino para evitar su acción y entonces este disparó sobre ella, hiriéndola en el cuello. Seguidamente el forajido se dio a la fuga. El señor Liñares falleció a causa de las heridas recibidas.

  O 28 de marzo caeu o tamén zapateiro de Visantoña Evaristo Vidal del Río, nacido no Balado en Ordes 30 anos atrás. Estaba casado con Consuelo Manteiga e tiña un fillo de 3 anos de idade. Evaristo tivera algún enfrontamento con seguidores da Fronte Popular, o que lle valeu para ser obxectivo dos guerrilleiros.

  Este terrible trimestre foi o apoxeo da guerrilla. A reacción da Garda Civil chegaría en abril e tamén sería sanguenta. Manuel Ponte vería o fin dos seus días na súa aldea natal e a guerrilla na comarca, aínda que seguiría actuando ocasionalmente, iniciaba o seu ocaso definitivo.

FONTE PRINCIPAL: "A Guerra silenciada" de Manuel Pazos Gómez.

Muíños da Braña e da Silva

   Ao estar na zona máis próxima á vila do paseo do Mercurín, os muíños da Braña e da Silva son os máis coñecidos polos ordenses. Son tamén os máis grandes e os que mellor conservan as súas canles. Así mesmo son moi antigos porque ambos os dous aparecen citados no Catastro de la Ensenada de mediados do século XVIII (é dicir teñen más de 270 anos como mínimo). O muíño "das Brañas" pertencía entón a un tal Francisco Villaverde "por cuya utilidad le regulan 20 reales" e o muíño da Silva era propiedade de Gregorio do Río "que le regulan 15 reales".

 

MUÍÑO DA BRAÑA  

  Preto de Penelas está este muíño de 6 metros de lonxitude por 4 de anchura e tellado a dúas augas situado nunha preciosa paraxe. O máis interesante é que a canle está perfectamente conservada e o mesmo pasa coa presa que a iniciaba. Preto do muíño, a carón da ponte de madeira para cruzar o río, había antigamente un lavadoiro que empregaban as mulleres do norte da vila.

  Hoxe está restaurado e conta cun tellado novo, pero durante a maior parte do século XX o muíño estaba revocado e o tellado era de placa de formigón, así que era dunha cor gris case negra.

  Forma parte dos meus mellores recordos de infancia entre os anos 60 e 70, pois a ese tellado subía a tomar o sol e descansar despois de perseguir a algún dos centos de cabaliños do demo que adornaban o río coas súas cores azuis e pardas. Contrasta isto cos recordos do meu pai que viviu auténticos momentos de terror porque tiña que ir en plena posguerra a moer de noite. 

  Si, porque é un exemplo perfecto dos muíños comunais (ou de herdeiros) onde o dereito de moer herdábase e tamén se podía vender ou comprar. Tal foi o noso caso pois ese dereito comprouno o meu bisavó Juan Ferreiro Franqueira e herdárono os seus 6 fillos, entre eles a miña avoa Babila Ferreiro Recouso, como figura no testamento:

Sexta parte del derecho de moler y propiedad correlativa durante el día o la noche del sábado en alternativa y quincenalmente, en el harinero de una sola rueda y motor de agua ordinario del país con eje vertical, que denominan de la "Braña", al que surte de aguas el riachuelo del Carboeiro, mediante presa de su lado Norte. Tiene su única puerta al Este y ocupa con la presa unos cincuenta y tres metros cuadrados y limita: Norte, Sur y Oeste prado de herederos de Daniel Candal y Oeste de los de D. José Viñas, muro del colindante en medio. Tasada la parte de esta hijuela en cinco pesetas. Fue adquirido por el causante durante la sociedad conyugal, a título de compra de Dª Josefa Boo Conde, por escritura de trece de enero de mil novecientos doce, ante el Notario de Órdenes D. Andrés Domínguez Guitián.

  Como podedes ver o río Mercurín era chamado entón Carboeiro. 

 

MUÍÑO DA SILVA

  Aínda que desde os anos 70 este muíño empezou a ser coñecido como o muíño do Campo da Feira ou muíño da Feira, o seu nome tradicional era muíño da Silva. É o máis grande de todos os que hai no regato Mercurín. Ten 6,50 metros de lonxitude por 4,70 de anchura, o que da unha superficie de máis de 30 metros cadrados. Curiosamente ten tellado a unha soa auga. Conserva ao lado da porta o pousadoiro, a pedra plana onde se colocaba o saco co gran ou a fariña mentres se abría a porta e que facilitaba o labor de botalo ao lombo (no caso dos homes) ou colocalo na cabeza (no das mulleres). Tamén a canle agora bordeada por un dos camiños do paseo está ben conservada.

A familia Cancelada

   O apelido Cancelada é escasísimo. Segundo o ILG só hai 36 portadores en toda Galicia (21 en Ordes e 16 na Coruña)!!! Claramente no noso concello está a súa orixe. E dentro do concello no lugar de Carballedo, pequena aldea no leste da parroquia de Buscás, moi preto da autoestrada.

   Alí viviu o patriarca da familia, Vicente Cancelada que casou con Josefa Salgueiro Camba (m.1902) e foron os pais de Jacobo Cancelada Salgueiro (ou Salgueiros, que dos dous modos aparece escrito). Sabemos que tivo polo menos un par de irmáns: Manuel e Isabel. Esta última casou para Mercurín con Pedro Martínez Bouzas e foi avoa dos moitos irmáns Martínez Viqueira, entre os que estaba Pilar do Sanatorio.

  Volvendo a Jacobo, foi un dos homes máis ricos da parroquia só por detrás dos Moar. Ao igual que estes, tamén participou na política municipal sendo concelleiro na década dos anos 10 e moito despois arredor de 1930. Casou con Francisca Villaverde, coa que tivo polo menos catro fillos: Vicente, Manuel, Antonio e Jesús Cancelada Villaverde. 

 

Vicente Cancelada Villaverde (1886-1975), o primoxénito, foi concelleiro nos anos 30. Casou con Mª Antonia Veiras Pérez (1888-1979), filla de José Veiras Camba (dos Veiras de Pardiñas) e de Josefa Pérez Souto (dos Peres de Barbeiros). O matrimonio non tería fillos.

Manuel Cancelada Villaverde (1889-1974), o 2º irmán, casou con Mª Josefa Viqueira Veiras (1906-1980), que tamén era 2ª filla de Ricardo Viqueira Regueiro de Nogalláns, Berreo (Trazo), e por tanto irmá de Mercedes a muller do fundador do "Nogallás". O matrimonio, que viviu no Paraíso, tampouco tivo fillos e as súas propiedades foron para as súas afilladas, Lourdes e Fefa do Nogallás.

Antonio Cancelada Villaverde emigrou.

Jesús Cancelada Villaverde (1892-1973) tamén quedou en Carballedo. Casou con María Veiras e, ao contrario que os seus irmáns, tivo 8 fillos: Manuel, José, Vicente, Jesús, Francisco, Gumersindo, Andrés e Cándida Cancelada Villaverde.

 

Manuel Cancelada Veiras (1918-2001) viviu na rúa de Galicia (entón General Mola), ao lado do almacén de Calvo e era tratante de madeira. Non casou e rematou os seus días na Residencia San Marcos de Santiago.

José Cancelada Veiras (1919-1997) foi o que quedou en Carballedo. Casou con Mª Luisa Viqueira Moar (1924-2014) coa que tivo 3 fillos: Vicente, Mª Carmen e José María.

Vicente Cancelada Veiras (1926-2020) casou con Emilia Graña Gómez, filla de José Graña Blanco (dos da Maquía de Leira).

Jesús Cancelada Veiras (1928-2006) emigrou.

Francisco Cancelada Veiras (1929-2018) casou con Manuela Calviño Bascoy  e viviron en Santiago na Azabachería.

Gumersindo Cancelada Veiras (1931-2021) casou  con Mª Carmen Mirás Mariño (1931-1996), filla de José Mirás Gómez dos Mirás de Caboladrón e de José Mariño García (das Corredoiras). Gumersindo tivo un taller de rodas nos Lagartos 55, que herdou o seu fillo José Luis, aínda que agora o taller está na rúa Rosalía de Castro.

Andrés Cancelada Veiras (1932-2012). Con toda seguridade o máis famoso de todos porque foi conserxe do Colexio Castelao, así que a maioría dos ordenses que naceron a partir dos 60 coñecérono e poden contar centos de anécdotas do "Señor Cancelada". Casou con María Rivas Viqueira, filla do Compoñedor da Tiopeira, coa que viviu nos Lagartos.

Cándida Cancelada Veiras (1933-2012), a única muller entre os irmáns, casou para O Castro de Trasmonte con Jesús Mosquera Veiras (1926-2009), fillo de José Mosquera Bello dos Mosqueiras da Costa de Poulo.

 

O ano 1947

  En 1947, ano no que apareceu "Un tranvía chamado Desexo", o mundo camiñaba inexorablemente cara á Guerra Fría. En marzo o presidente norteamericano nun discurso ao Congreso proclamou a "Doutrina Truman": era imperativo deter ao comunismo axudando economicamente aos países en perigo. Para iso creouse o Plan Marshall, chamado así polo seu secretario de Estado. Por certo, que en maio tamén foi creada a tristemente famosa CIA.

  Comezaba tamén a descolonización. Lord Mountbatten foi nomeado vicerrei e administrador na India que en agosto sería partida en dúas nacións independentes: India (hindú) e Paquistán (musulmá), evitando unha posible guerra civil.

  Palestina converteuse noutro problema. A ONU decidiu partir ese territorio en dous estados, un xudeu e outro palestino. Os árabes non aceptaron nunca esta partición e pronto empezaría un conflito que dura ata hoxe.

  En outubro Bélxica, Holanda e Luxemburgo crearon unha unión aduaneira, xerme da futura UE.

  A tecnoloxía avanzaba para o bo e o malo: en novembro na URSS completouse o desenvolvemento do AK-47, uns dos primeiros rifles de asalto, e en decembro en USA apareceu o transistor, unha dispositivo miniatura que revolucionou a electrónica no século XX.

 

 

  Para España, que ese ano superou os 27 millóns de habitantes, 1947 foi bastante mellor que 1946. Seguía illada das potencias occidentais pero contaba co apoio arxentino que se fixo patente coa visita de Eva Duarte en xuño e que incluíu a Galicia. Tivo un recibimento apoteósico e non era para menos pois viña acompañada dun crédito de 750 millóns de dólares para adquirir trigo arxentino.

  A estratexia de Franco era aguantar a toda costa esperando que as tensións da Guerra Fría aumentasen e xogasen ao seu favor. Por unha parte tentou lexitimar dalgún xeito o seu réxime promulgando en marzo a Ley de Sucesión en la Jefatura del Estado (sometida logo a referendum en xullo) que o convertía en "rexente" dun futuro monarca, mentres por outro lado mantiña un férreo control interno co Decreto Ley sobre represión del bandidaje y terrorismo en abril. Porque a guerrilla seguía sendo un problema en 1947 con máis de 1.500 accións armadas, aínda que realmente nunca foi un grave perigo para o Réxime.

  Tamén volveu a axitación obreira, esta vez en Bilbao, que o 1º de maio viu ata 50.000 traballadores participando en folgas. O exército tomou a cidade, detivo unhas 4.000 persoas e volveu a restablecer a orde.

  D. Juan de Borbón publicou en abril o Manifesto de Estoril, rexeitando o franquismo. Os monárquicos descontentos co caudillo negociaron cos socialistas moderados: houbo unha reunión en outubro de Gil Robles con Indalecio Prieto. Este xa lograra que o PSOE deixara en xuño o goberno no exilio que así perdeu a pouca influencia que tiña. En xaneiro acabaría a presidencia de José Giral e en xullo a do seu substituto Rodolfo Llopis.

  En novembro viuse que a estratexia franquista daba resultado. Os Estados Unidos, a pesar do odio de Truman a Franco, opuxéronse na ONU a unha nova condena a España e a impoñer máis sancións, e 4 meses despois xa en 1948 Francia reabriría a fronteira.

  Houbo que lamentar ese ano 1947 unhas inundacións catastróficas en Sevilla en marzo e o estoupido dun depósito de explosivos en Cádiz con máis de 150 mortos, pero a nova que maior conmoción causou ao país foi a tráxica morte do toureiro Manolete na praza de Linares. Doutra banda foi o ano en que se compuxo "A Rianxeira" e no que Machín triunfou cos seus "Angelitos negros".

  En Galicia foi importante que ese ano, en plena autarquía, saíu o decreto que lle concedeu a Zona Franca a Vigo, a 3ª despois de Barcelona e Cádiz, pero aínda terían que pasar algúns anos para que se fixeran realidade os soños de despegue económico. Na Coruña comezaba a etapa na alcaldía de Alfonso Molina e a de Enrique Mariñas como director da emisora de RNE nesa cidade. O Ferrol, pola súa banda, vía nacer a empresa Bazán.

 

 

  E en Ordes? Foi o ano máis sanguento da posguerra na comarca: ata 10 mortes violentas con motivación política tiveron lugar en 1947.

XANEIRO: Vendíase o Bar Viaño (con pista de baile) no centro da vila. Morreron Consuelo Rey Bello, muller de José Meijide Mosquera, aos 34 anos de idade en Souto (Beán) e Manuel González Romero o Capitán aos 69 anos de idade. Morte dos veciños Antonio Mosquera Aller e Manuel Sánchez Quindimil en Olas (Mesía) a mans do grupo de Foucellas.

FEBREIRO: Leite de Ordes hixienizado comezou a subministrarse a establecementos de Santiago: Hospital, Asilo, Hospicio, Casa de Maternidade, etc. Suntuosa voda en Leira entre a compostelá Isabel Otero Carreira e o madrileño Constantino Noya Vieites. Gran inundación en Sigüeiro. Morto polos Foucellas José Liñares Rama Pepe de Ramas. Morreu en Buscás Andrés Moar Gómez e, en Montaos, José Noya Boquete aos 53 anos.

MARZO: Festa da Árbore. Distribuíronse 20.000 piñeiros entre os labradores. Faleceu María Mariño Martínez, muller de José Mirás Gómez. Os Foucellas mataron ao zapateiro Evaristo Vidal del Río, natural do Balado pero residente en Visantoña.

ABRIL: Abatidos no Fontao preto de Abellá Manuel Ponte Pedreira, Manuel Díaz Pan e Manuel Rodríguez. Morreu aos 45 anos Antonio Vázquez Santiso, pai de Emilia de Pardo. Sancionados José Liaño Iglesias (12.250 pesetas), Balbino del Valle (10.000), Antonio Gª Varela (2.000), Rosario Gómez Gómez, Ignacio Botana Ramos e Melchor Presedo Rodríguez (1.000 a cada un) por non entregar o cupo forzoso de patacas e alubias na campaña do ano anterior.

MAIO: Morreu aos 68 anos nos Lagartos José Mariño, o patriarca dos Mariños. En Beán faleceu Carmen Mosquera Varela aos 46 anos. Creación da escola de Adrán (Vilamaior).

XUÑO: Morreu aos 41 anos Gabino Amor Rivas, marido da mestra Maruja Carreró. En Cerceda Felisa Rama Martínez de 23 anos gravemente ferida cunha fouce polo seu veciño Manuel Amor Estévez. Inauguración do cruceiro da fonte da Mercé preto da Calle.

XULLO: Morreron o concelleiro e secretario comarcal do "Movimiento" Ramón Galán López, fillo de Policarpo e irmán de José Galán, e aos 74 anos Adolfina Rivas Durán, muller de Ricardo Amor del Río. Detido na Coruña o guerrilleiro Pedro Rodríguez Pedro do Serrador.

AGOSTO: Por desprendementos preto de Coruña reduciuse a circulación ferroviaria e as mercadorías non pasaron da estación de Ordes. Casaron en México Estrella Concheiro García e o médico Antonio Alonso Puente. José Ríos Gómez morreu no pozo do cuartel da Garda Civil despois de ser torturado.

SETEMBRO: Bautizo de Rafael Alberto Serrano, fillo do entón tenente da Garda Civil Rafael Serrano e Blanca del Río Blanquita da Farmacia.

OUTUBRO: Morreu Domingo Candal Mingos, avó de Javier Alfonso.

NOVEMBRO: 3º Concurso de calidade de patacas o domingo 9. Os Foucellas mataron en Visantoña ao alcalde de Mesía José Candal Vieites, natural de Ardemil. 2 días despois a Garda Civil matou a Antonio Sánchez Uzal de Olas.

DECEMBRO: Voda de Balbina Casas con Alfonso Pérez Graña en Parada. Asasinada Elena Gómez Sánchez de 21 anos en Mesía por un pretendente frustrado. Manuel Piñeiro de Sigüeiro disparou e matou a Severino Ferro por opoñerse á súa relación cunha cuñada da vítima.

 

De Moscoso ao Mesón

   No xornal La Voz de Galicia aparecen habitualmente uns artigos de Cristóbal Ramírez onde descobre lugares naturais pouco coñecidos e interesantes para percorrer a pé ou en bicicleta. Hai varios deles dedicados ao concello de Ordes. Este foi publicado o 18 de setembro de 2021.

  La retaguardia del golfo Ártabro estuvo poblada por pequeñas fortalezas que controlaban el paso de peregrinos y comerciantes.

  La ciudad de A Coruña y sus aledaños tienen dos grandes líneas de fortificación: la costa es una de ellas y la otra se aleja del mar para ir rumbo a las tierras de Compostela.

  Para aquellos que parten de la ciudad herculina y sus cercanías, la línea que describe esa fortificación es ascendente, primero hasta Mesón do Vento, donde se levantaba la torre de Morgade, de la que quedan restos ocultos bajo la vegetación en la pequeña aldea que le tomó prestado el nombre, y luego baja hasta Santiago.

  Mucho antes de atisbar las tierras compostelanas, y metidos en el municipio de Ordes, hay un desvío que se va a bifurcar rápidamente: por un lado a Moscoso de Abaixo y por el otro a Moscoso de Arriba. Más gallegos los topónimos, imposible.

  Son lugares tranquilos, con alguna vivienda bien cuidada, algún hórreo digno de foto. Y un terreno labrado, amplio, que es el solar donde, a tenor de su nombre -Leira da Torre- debió estar la fortaleza. Pero para ser honrados hay que añadir que solo una excavación arqueológica hecha como Dios manda permitiría avanzar en su conocimiento.

 

  Pasear por las pistas adyacentes es también buen momento para acordarse de que el visitante se encuentra a poco más de 400 metros sobre el nivel del mar, y que a poca imaginación que le eche, sustituyendo los eucaliptos por especies propias y mucho más bajas, se dará cuenta de que desde allí hay un gran control de un espacio realmente grande, y que ante los ojos de los centinelas de turno pasaban peregrinos y mercaderes, perdiéndose hacia el norte rumbo a A Coruña o bien hacia Santiago.

  Continuando con el paseo, el excursionista también se da cuenta de otra de las razones que impulsaron a levantar allí aquel edificio defensivo del siglo XIV: el río Cabrón (no hay error tipográfico, ese es su nombre) pasaba a sus pies, y el agua era fundamental, además de que la corriente dificultaba el acceso a cualquiera que se acercase con intenciones escasamente loables. Y por lo tanto lo dejaba en una situación vulnerable.

 

 

  Los días todavía son largos, así que habrá tiempo de detenerse en Mesón do Vento, donde además de cafés y un reconocido restaurante se extiende una gran explanada con una iglesia moderna con un cruceiro, un edificio que no va a asombrar ni mucho menos pero que demuestra que no es ese un lugar de paso. Y por cierto, uno puede ir tomando nota mentalmente dónde situarse en la Festa do Lacón con Grelos que se celebra en el lugar desde hace más de dos decenios: no es ahora, sino en febrero, pero el tiempo pasa a toda prisa.

Cristóbal Ramírez

DÓNDE ESTÁ: 43º08'18''N 8º23'19''W.

LA MEJOR FOTO: En Leira da Torre.

PARA NIÑOS: Espacio sin peligro tanto en Moscoso como ante la iglesia.

EL DESAFÍO: Identificar dónde estaba la torre.

Muíños de Vilaverde

  Continuando co río Mercurín, despois de ver os muíños da parroquia de Mercurín, hoxe é a quenda dos que están preto do lugar de Vilaverde, aldea onde naceu o Soldado Lois. Son muíños de canle, que en todos os casos están bastante deterioradas. 

 

 

MUÍÑO DE GOSENDE 

É o máis pequeno, apenas 17 metros cadrados (3,40 de fachada por 5 de lonxitude). Está completamente revocado tanto por dentro como por fóra e o tellado a dúas augas é de placa de formigón. Parece conservar o pé, pero cando nos achegamos comprobamos que non é unha pedra de granito senón unha mestura de formigón e pedras pequenas. 

 

MUÍÑO NOVO DE VILAVERDE 

Cos seus máis de 20 metros cadrados (3,50 x 5,80) é o maior dos tres. Estaba bastante deteriorado por fóra pero conservaba case intacto o interior. Unha restauración a finais do ano 2020 deixouno co seu aspecto actual. 

 

 

MUÍÑO VELLO DE VILAVERDE

Obviamente se hai un muíño novo é porque houbo un máis antigo. Actualmente está en ruínas e só se mantén en pé a parede máis próxima ao río. As outras tres están case desaparecidas por completo e por suposto está bastante invadido pola vexetación. 

 

 

MUÍÑO DO FERREIRO

Ao estar en pleno Paseo do río Mercurín, a carón dunha lousa que fai de ponte e que permite chegar sen problemas ata el, é o máis coñecido polos ordenses. Ten algo máis de 18 metros cadrados (3,70 x 5 m) e está revocado no interior pero non no exterior. O tellado a dúas augas é de placa de formigón. Non conserva ningunha peza no interior, cousa que xa non se pode ver porque agora está pechado (afortunadamente).

 

Festas en 1946

 

  En 1946 contamos co habitual lote de festas, moitas das cales apareceron nos xornais da época.

  En abril celebrouse a festividade da Virxe das Dores despois dun novenario moi solemne. Predicou o franciscano Padre Serafín. Houbo iluminación eléctrica no camarín da Virxe custeada polos seus devotos. De paso levouse a restaurar a Santiago a imaxe da Inmaculada. En Mercurín o día 22 tivo lugar a festa de Santa Lucía.

  En Buscás o día 20 de xuño celebrouse o Corpus, custeado polo veciño do Pereiro Manuel Suárez que contratou unha "boa banda" e adquiriu unha "forte" cantidade de fogos artificiais. O 24 foi a festa do Carme, celebrada polos veciños do Bidueiro, Casal, Alto, Darefe, Balado e Gosende. O presidente da comisión foi Fernando Conde Recouso.  

  Tamén ese día celebrouse en Montaos a festa do Sagrado Corazón. As misas foron amenizadas pola orquestra de García Jiménez. Nos cultos vespertinos predicou "con gran elocuencia" o Padre Cándido Valles da Orde Franciscana. A culminación foi a procesión onde os nenos da escola nacional recitaron un diálogo e poesías. Ao final un grupo de nenas, todas vestidas de cor branca, recitaron máis poesías. Recibiron moitas felicitacións o sacerdote don Juan Simal e a mestra Mercedes Méndez.

  O día 26 sería o San Paio de Buscás, neste caso cos gastos a cargo da parroquia. O día 29 comezaron as festas de Ardemil na honra de San Pedro celebradas no Mesón do Vento con iluminacións eléctricas, pero aos ardemilenses debeulles parecer pouco e o día 5 de agosto tamén celebraron a Virxe das Neves (que tiña unha confraría establecida). O  párroco D. Manuel García Castro logrou levar "unha afinada música". 

  

  En agosto o prato forte serían como sempre as festas patronais de Ordes das que o xornal El Ideal Gallego publicou unha reseña o martes 20 de agosto. 

  Con una afluencia de forasteros se han celebrado nuestras fiestas parroquiales, las cuales estuvieron a gran altura.

  Las religiosas revistieron gran solemnidad, predicando ambos días el reverendo P. Ramón Fernández, de la seráfica Orden de Asís, quien confirmó su fama de orador sagrado que supo cumplir su cometido con gran elocuencia y abundancia doctrinal, consiguiendo llenar el templo.

  Las procesiones resultaron muy lucidas, venciendo las dificultades habidas, saliendo procesionalmente la veneradas imágenes del Sagrado Corazón, Nuestra Señora del Perpetuo Secreto y de San Roque, acompañadas de numerosos fieles.

  Recibieron el Pan de los Ángeles por primera vez las niñas* Mª Jesús Liñares Stolle, Mª de los Ángeles Pardo Vázquez y Josefa Martínez Viqueira, que se acercaron al altar acompañadas de sus familiares. Las autoridades presidieron todos los actos en el templo y en la calle. Nuestro párroco cantó la misa los dos días.

  Las iluminaciones eléctricas, bajo el frondoso arbolado de nuestra alameda contribuyeron al mayor realce de la fiesta nocturna, que fue amenizada por la afinada colectividad de Arca (Pino) y por la simpática agrupación artística "Florida" de Pontevedra, las cuales cosecharon calurosos aplausos.

  Plácemes merecen los organizadores de estos actos.

  En Leira, Barbeiros, Beán, Deigebre y Castenda también se celebraron fiestas en honor de la Santísima Virgen y del glorioso San Roque, cuyos párrocos procuraron satisfacer los anhelos de sus amables feligreses.

  Celebraron su santo nuestro querido párroco don Joaquín Andrade Orza y el médico municipal del primer distrito D. Joaquín de Juan Casas los cuales fueron muy felicitados por sus numerosas amistades.

 

  En novembro, ademais de contemplar a marcha do ecónomo de Mercurín D. Lino Caramés García para Vilouchada onde sería capelán administrador, o día 28 tivo lugar a festa de San Clemente e o día 30 a do Santo André de Lesta, parroquia que estaba anexada á anterior. En Ordes o día 30 comezaba a Novena coa que as Fillas de María honraban á Virxe.

 

* Mª Jesús Liñares Stolle: filla maior do futuro alcalde Juan Liñares Castro e de Ángela Stolle Ramos. Herdou a farmacia de Abaixo. Casou en 1960 co médico Leandro Rodríguez Buján. Mª Ángeles Vázquez Pardo:-no xornal apareceu cos apelidos cambiados- neta do empresario Pedro Pardo Fandiño e irmá maior da mestra Emilia de Pardo. Morreu no ano 2006. Josefa Martínez Viqueira Fefa do Nogallás (1938-2021): filla de Ricardo Martínez e propietaria do Hotel Nogallás. Casada con José Manuel Loureda Couceiro e nai de tres fillos, dous dos cales morreron con 19 anos.