Parecera que o século XIX co millo e a pataca
plenamente introducidos e coa súa revolución industrial en marcha (máquinas, tren,
telégrafo ...) debera, polo menos en Europa, deixar os episodios de
fame atrás ... pero non foi así. Moi ao contrario: hóuboos en moitos países e
non só a consecuencia das guerras. Mundialmente famosa é a "Irish Potato
Famine" (Gran Fame da Pataca irlandesa) entre 1845-1849. En Galicia, tristemente, tamén sabemos do tema porque poucos anos
despois vivimos o nefasto ano da fame en 1853.
Pero aínda que foi o peor, non foi o único. O
equilibrio entre recursos e poboación era tan fráxil nesa época que a perda dunha
colleita podía trastornar moitas economías e rexistráronse consecutivas crises de
subsistencia. A primeira deuse xa antes da Guerra de Independencia en 1802-1804, e logo nos períodos 1812-13 e 1817-18 (o ano sen verán).
Seguiu unha depresión xeralizada en toda
Europa que fixo que os prezos baixasen. Iso prexudicou aos campesiños pois os
impostos seguían igual e debían vender máis produto para custealos. Houbo novos
anos de penurias: 1833, 1843 e 1847. Pero serían unha minucia comparados co que
se aveciñaba.
As fortes choivas do verán de 1852 arruinaron as colleitas, pero un ano despois en 1853 ... volveu suceder o mesmo! Dous anos climatolóxicos tan malos trouxeron espantosas consecuencias: As crónicas do momento falan de mortos nas rúas de Santiago, de asaltos ás tafonas, de roubos de paneiras e hórreos. Estremecen as palabras de Rosalía de Castro ao lembrar ese ano fatídico.
As fortes choivas do verán de 1852 arruinaron as colleitas, pero un ano despois en 1853 ... volveu suceder o mesmo! Dous anos climatolóxicos tan malos trouxeron espantosas consecuencias: As crónicas do momento falan de mortos nas rúas de Santiago, de asaltos ás tafonas, de roubos de paneiras e hórreos. Estremecen as palabras de Rosalía de Castro ao lembrar ese ano fatídico.
«Voy a
contarte lo que presencié en Santiago en el tristísimo invierno de 1853, año
fatal para Galicia, en el que el hambre hizo bajar a nuestras ciudades, como
verdaderas hordas de salvajes, hombres que jamás habían pisado las calles de
una población, mujeres que no conocían otros horizontes que los que se extendían
ante sus cabañas levantadas en la más apartada soledad: verdaderos lobos que no
abandonan su madriguera sino en los días de las grandes desolaciones. Todos los
días, nuevas horas de angustia traían a nuestras plazas y calles bandas de
infelices hambrientos que de puerta en puerta iban demandando pan para sus
hijos moribundos, para sus mujeres extenuadas por la miseria y lo duro de la estación...».
A nación enteira conmoveuse e foron chegando
as axudas. Colmeiro, que estaba en Madrid, lembrou a súa condición de galego e
escribiu artigos nos xornais nacionais sensibilizando á opinión pública.
Ordes, xunto con Arzúa, Negreira e toda a
comarca santiaguesa foi das zonas máis afectadas. Así o reflectía o boletín da "Junta de Caridad de Santiago"
que axudaba a máis de 15.000 labradores e que alertaba de que as débedas que tiña
contraído a clase media de campesiños pronto faría a súa situación "aflictiva y angustiosa otra vez".
As consecuencias foron duradeiras e chegaron
a todas as clases sociais. Foi a espoleta que iniciou o gran éxodo migratorio
dos máis pobres a América, nestes primeiros anos a Cuba sobre todo. Pero tamén
afectou aos rentistas que foron incapaces de recuperar os seus préstamos, aos
comerciantes e aos burgueses máis débiles que viron crebar os seus negocios. En
definitiva foi a maior crise que viviu Galicia no século XIX.
