Maquía e batán de Leira

  Os tecidos feitos en teares tradicionais necesitaban ser tratados para limpalos de impurezas e apertar as fibras. Este labor comezou a facerse a partir da Idade Media cun mecanismo que en Galicia recibe o nome de batán, folón ou cutián. En España están documentados desde o século XII. A mediados do século XVIII había case 200 en Asturias e, a finais dese século, Lucas Labrada constatou a existencia de 166 en Galicia.

  Perduraron ata mediados do século XX. Os batáns de Mosquetín en Vimianzo foron os últimos e traballaron ata 1966.

  O mecanismo do batán, feito de madeira de carballo constaba dunha roda motriz vertical con paletas, normalmente chamada rodicio por analoxía coa do muíño. Transmitía a forza da auga a un eixe no que se inserían dous espigóns (elevadoras ou cruces) colocados un perpendicular ao outro. A acción dos espigóns movía alternativamente dous mazos ou pisóns pendurados dunha estrutura con bisagras, que batían nos tecidos mollados colocados na pía. Este mecanismo estaba nun edificio similar ao do muíño ao lado dun río.

  O abatando duraba bastante tempo (entre un e tres días) e os usuarios pagaban unha cantidade estipulada por vara de tecido.

 

  O antigo batán e maquía da familia Graña localízase no sueste da parroquia de Leira, na fronteira coa parroquia de Ardemil e a escasos metros da de Buscás. Hai un camiño que vai desde a Carballeira (Ardemil) ata ela, pero na actualidade non hai ponte para cruzar como si había antigamente. Do lado oeste hai outro camiño que vai saír á N-550 preto da estación de servizo.

 

  O edificio, que consta de varias dependencias, está totalmente abandonado e cuberto de vexetación. O tellado desapareceu case por completo. Consérvanse aínda tres rodas graníticas. Hai ademais un alpendre e un hórreo en ruínas e un pequeno galpón máis moderno, feito de bloques, onde se pode ver a turbina dunha minicentral hidroeléctrica.

  Parece ser que parou de funcionar xa antes de 1960, pero a xente máis vella acórdase perfectamente de como se deixaban as mantas enroladas para ser levadas ao batán. Oín que posteriormente foi comprado o lugar polo fotógrafo Riveira pero non sei a quen pertence agora.

  De propina tedes un vídeo de como está actualmente o lugar e como chegar a el.