Pazo do Peñasco

   O pazo do Peñasco está localizado na parroquia de Abellá (Frades) na imaxinaria liña fronteiriza coa parroquia de Vilamaior (Ordes). Construído o corpo principal a finais do século XVII en pleno barroco, é un exemplo do que foi a evolución construtiva deste tipo de edificacións ao longo do tempo, xa que a partir dese corpo fóronse apegando novas construcións, segundo as necesidades dos distintos propietarios, ata ter a actual planta en forma de U.

 

 

  A entrada pode realizarse de dúas formas, ben a través do elegante portón que hai no muro de peche (culminado por unha cornixa moldurada e coroada con pináculos de bóla)  polo que se accede ao patio descuberto, ou ben directamente á vivenda no volume situado a dereita do devandito acceso.

  Nese corpo aparece apegada unha pequena capela que mantén a tipoloxía dos vans, distinguíndose só pola presenza dunha sinxela espadana que racha a liña da cornixa.

  Outros elementos que podemos apreciar son un pequeno balcón de madeira sostido sobre canzorros de pedra enriba da porta de entrada e as ventás que contan cun mainel ou montante sobre elas.

  Non podía faltar o escudo de armas con catro cuarteis: a cabeza de lobo dos Moscoso, o M dos Montenegro, o xaquelado dos Bermúdez e unha torre probablemente polos Vázquez.

 

  O pazo do Peñasco foi edificado a finais do século XVII por Pedro Vázquez Vaamonde de la Fuente, quen en 1691 fundou o vínculo e instituíu padroado de legos. Casou con María Gónzalez de Verea y Aguiar y Caamaño, probablemente do pazo de Codeseda, coa que tivo polo menos sete fillos.

  O maior e herdeiro, Andrés Vázquez Vaamonde y González de Verea casou con María Eulalia Martínez España. Os España eran burgueses composteláns moi distinguidos e con certa relación tamén cos Pol de Codeseda.

  Herdou logo o pazo o seu fillo Joaquín Vázquez Vaamonde, quen casou con Fabiana Uzal y Gómez de Andrade. O matrimonio tivo dúas fillas, Manuela e María Josefa.

  A maior Manuela Vázquez casaría con Antonio Tojo Mariño de Lobera, da casa de Orxal en Calvos de Socamiño. Nacido en 1791, seguiu a carreira das armas e foi un destacado militar que alcanzou o grao de brigadier. Loitou na batalla de Medina de Ríoseco contra os franceses, foi feito prisioneiro, fugouse e volveu a ser prendido e trasladado a Francia. Logo tamén estivo do lado dos absolutistas contra os constitucionalistas e foi de novo preso e deportado polo xeneral Quiroga. Volveu a fugarse e tomou parte no sitio da Coruña cando viñeron os 100.000 fillos de San Luis. Loitou en Cataluña contra Espoz y Mina e aínda participou na campaña do Norte da 1ª Guerra Carlista. Logo, máis tranquilo, ocupou os gobernos militares de Pontevedra e Ourense... E por riba tivo tempo de restaurar e reformar o pazo e construír o notable hórreo que aínda permanece en pé.

A 2ª filla, Mª Josefa Vázquez, casou con Manuel Somoza y Moscoso, dono do pazo de Santa María de Melide, algo emparentado tamén cos Verea do pazo de Vieite en Boimorto.

  José Tojo Vázquez, herdeiro do pazo á morte da súa nai, casou con Manuela Barreiro Oro con quen non tivo descendencia, así que o pazo foi herdado por Joaquín Varela Tojo, fillo da súa irmá Carmen Tojo e de Fernando Varela y Acuña.

  Joaquín casaría con Purificación Rendueles y Menéndez, de orixe asturiana. O seu fillo José María Varela Rendueles herdou en propiedade o pazo, pero tanto el como o seu fillo non tiñan interés en habitalo, así que vendeuno á súa sobriña María Teresa Varela Nine, filla do seu irmán Joaquín, casada con Manuel María Concheiro Barreiro.