Leira: o topónimo da parroquia ten unha orixe dubidosa. En principio parece
proceder da palabra céltica lar
‘chan’, que deu lugar a larea ‘predio’,
pero tamén podería vir do termo latino glarea
‘pedregallo, escombro’, pois ambos os dous teñen relación co significado actual
de ‘porción de terreo que se cultiva’.
Altiboia: segundo Dolores González de la Peña sería un topónimo de orixe prerromana que indicaría a
existencia dunha mámoa ou túmulo nuns pastos adicados ás vacas, ou quizais ao
conxunto que podería ter aparecido xa no neolítico formado polas antas e os
chozos dos pastores. En latín: Antae et
Bovedae.
Bailía: unha bailía era un territorio ou xurisdición
pertencente a unha orde relixioso-militar administrada por un
"bailío". En Galicia pertencían especialmente ás ordes de Santiago,
San Xoán de Malta, do Temple ou de San Xoán de Xerusalén. Estas nomeaban un
membro ou cabaleiro da súa orde chamado bailío, encargado ou encomendado para
administrar e cobrar as cuantiosas rendas agrícolas das bailías. A palabra deriva
do catalán batlle ‘alcalde’ ou do
aragonés baile ‘xuíz’, e este, á súa
vez, do occitano baile que ven do
latín bajulus ‘mozo de corda’, pola
comparación do bailío, cun home (o mozo de corda) que leva unha carga.
Batán: a causa deste topónimo está moi clara: o edificio da familia Graña que era maquía e batán. O que non está
tan claro é a orixe da palabra. Algúns supoñen que ven do verbo latino battuere ‘bater’, pero dado que son
abrumadores os indicios de que esta técnica comezou en Al-Ándalus é probable
unha orixe árabe, quizais de battán,
procedente de *baf(t)án, nombre
equivalente ao de mátana 'almádena, mazo'.
Brumeiral: este microtopónimo debe provir do latín bruma ‘inverno’. Calquera que teña
estado no lugar pode dar fe de que é ben brumoso. Non é o caso en cambio do
Hospital de Bruma (Mesía) que aínda que teña un clima parecido era antigamente "Gruma".
Castiñeira: abundancial de
castiñeiro rematado en -eira. A
palabra castaña ven do grego kastanon
a través do latín castanea.
Castrelos, Castro: os romanos chamaban castru a un
campamento militar fortificado. Castrelos ten a mesma orixe pero en plural e
diminutivo, aludindo a pequenos postos defensivos.
Cano: palabra derivada de cana (latín canna
‘cana’) e aplícase a costas moi pronunciadas que teñen no fondo unha valgada
ben definida -con forma de cano-.
Caxide: este microtopónimo dunha fonte próxima á Pedreira, é moi coñecido en
todo o concello por ser o alcume do construtor Ricardo Vieites Calvo que vive alí
ao lado. Caxide viría neste caso de *(fonte) Cagiti, propiedade dun tal Cagitus, nome
habitual na Galicia medieval ata o século XII.
Cerdeira: ven da árbore froiteira, en latín cerasiu.
Codeseda: abundancial rematado en -eda
de codeso, arbusto ramoso parecido á xesta cuxo nome ven do latín *cutissu.
Espiñeira: abundancial
rematado en -eira. Lugar cheo de
plantas espiñentas (do latin spina).
Gouzón: este é o topónimo de máis dubidoso significado. Podería ter unha orixe
pre-latina go-utx-on ‘xunto ás penas
altas’, pero dado que que a deturpación de topónimos escuros foi unha constante en Galicia, puidera ser que primitivamente fose Bouzón, aludindo quizais a un lugar cheo de maleza.
Loureda: abundancial
rematado en -eda de loureiro (latín lauru), planta que para os romanos era o
símbolo da victoria.
Meitufe: en xeral os
nomes rematados en –ulfe ou –ufe son de orixe sueva e teñen
relación coa palabra xermánica wulf ‘lobo’. Este é o caso de Mañufe
(Mercurín) e Meitufe que debe
vir dunha *(villa) Meitulfi, propiedade medieval dun señor de nome xermánico
Meitulfus ou Meitulfo, probablemete composto polos elementos góticos math
‘poderoso’ e wulfs ‘lobo’, co que o nome completo significaría “Lobo
poderoso”. O home lobo en Xermania non ten nada que ver co das películas de
Hollywood, pois é máis ben un guerreiro temible e defensor do seu pobo que
deixa despois dos seus ataques a pegada dun lobo sobre a neve.
Menlle: seguramente provén de Manelli, xenitivo do nome persoal
medieval Manellus, documentado en textos galegos desde a Alta Idade
Media, aínda que pouco abundante na toponimia. Significa por tanto ‘terras de
Manellus’.
Pedreira: do latín petraria, que á súa
vez ven de petra ‘pedra’, aludindo a
un lugar moi pedroso.
Petón: é un topónimo habitual para nomear penedos e, en
ocasións, antigos túmulos funerarios. Probablemente proceda dunha raíz
pre-latina *pet ‘pedra’.
Portela: do latín portella, que á súa vez ven de porta, co significado de ‘porta pequena’
que podía estar perfectamente nun muro ou nun valado.
Queirúa: Outro dos fitotopónimos orixinados a partir do breixo. Tanto queirúa
como as súas variantes queiruga, queiroa e queiroga veñen, ben da palabra
latina *cariola ou do termo
pre-latino *karia.
Vilasenín: este lugar do
que está preto o encoro debe o seu nome a unha *villa Sinnini, dun
tal Sindinus (sinth ‘forte’ máis a desinencia in -sinth ou
swind tamén o podemos atopar no nome Gumersindo ‘home forte’-).
