Noite de San Xoán

 

   A noite de San Xoán é unha antiga celebración pagá que a Igrexa cristianizou como tantas outras, así que as súas orixes pérdense na noite dos tempos.

  A festa, en realidade, conmemoraba a chegada do solsticio de verán (o día máis longo e a noite máis curta de todo o ano). De aí parece vir o costume de acender fogueiras, que terían a misión simbólica de dar máis forza ao sol que comezaba a debilitarse a partir dese momento. Tamén terían unha función purificadora. 

 

  No século XIX as fogueiras ían retrocedendo nas cidades, pero non así nas aldeas, aínda que Concepción Arenal escribiu en 1881: "Hoy son el preludio de la fiesta del cacique. [...] En las aldeas, la mayor hoguera es la que alumbra la puerta del Juan más rico".

  Arredor delas todo era festa e alegría. De calquera lado aparecía un gaiteiro e mozos e maiores bailaban e rían. Iso si, non se comían sardiñas naquel tempo, polo menos non fóra das vilas mariñeiras, como moito asábanse algunhas patacas.

  Nin que dicir ten que cando hai troula, hai alcol. Moitos pasábanse con el e as cousas remataban mal. Por outro lado, quizais debido a eses excesos, era no rural unha noite onde tradicionalmente se gastaban bromas moi pesadas. Os mozos entraban nas eiras e roubaban as cancelas ou os carros, que logo podían aparecer pola mañá a moita distancia das casas e, ás veces, case completamente destrozados.

  As parellas, en cambio, aproveitaban o relaxamento xeral para buscar algún lugar agochado e dedicarse a asuntos máis pracenteiros.

 

  Así que non todo o mundo estaba contento con esta festa. El Eco de Galicia, xornal lucense,  escribía en 1886:

  "Mucho respetamos y sinceramente deseamos que se conserven aquellas tradicionales costumbres del pueblo que revelan la viva y pura fe que heredó de sus antepasados, cuyo tinte religioso es perfectamente compatible y se halla en completa armonía con los preceptos de la moral y no desdice de la cultura de una capital.

  Pero ¿son acaso de tal condición las nocturnas "ruadas" o fogatas que se celebran en la noche que nuestro cofrade califica de "magnífica" y sin par para el pueblo?

  ¿Ignora por ventura las perniciosas y lamentables consecuencias que de tales fogatas se originan?

  Aparte de la perturbación del sosiego y la tranquilidad pública a que dan lugar la algazara y gritería producida en tales fiestas por las canciones deshonestas y las frases provocativas a que dan motivo los saltos de mujeres por cima del fuego; omitiendo la gran exposición e inminente peligro de incendio para las casas próximas [...] ¿no repugna a nuestro piadoso y honesto hermano el grave escándalo que para los pequeñuelos resulta de las escenas poco edificantes que las personas mayores, iluminadas por la intensidad de la luz de tales fogatas y de otra luz que no es la de la fe, celebran en tan magnífica noche terminando frecuentemente con pendencias cuando no con palos o puñaladas?"

 

  Outro dos costumes habituais en toda Europa era a recolección de diversas plantas ás que se lles atribuían variadas propiedades, só por facelo nesa data concreta. O mesmo Padre Feijoo deixou escrito: "En muchos países atribuye la plebe grandes virtudes a las hierbas recogidas la noche de San Juan. Yo, siendo niño, las vi recoger con mucho cuidado y usar de su sahumerio para disipar las tempestades".

  A Feijoo non lle gustaba isto: "No faltarán quienes clamen, en esta como en otras materias, que se deje al vulgo en su buena fe; pero yo no puedo sufrir que a cada paso se llame buena fe lo que es un error craso, lo que es barbarie, lo que es superstición, lo que es por lo menos una práctica y creencia ridícula que desacredita la religión respecto de los que la miran, o con desafecto o con indiferencia".

  Evidentemente a xente non lle fixo ningún caso e a tradición de recoller herbas de San Xoán continua vixente ata hoxe. Utilízanse para adornar as fachadas das casas e tamén para metelas nunha palangana con auga que se debe deixar á rosada da noite, o que lle confire propiedades protectoras (e cosméticas) que funcionarán cando a persoa se lave a cara con ela.

  Estas plantas varían dependendo dos lugares. En Ordes, as imprescindibles son os milicroques, fiunchos, fieitos e espadanas.

 

  Outras tradicións e supersticións ligadas a esta festa fóronse perdendo aos poucos. Por exemplo, moitos crían que era unha noite onde as meigas saían das súas casas polas chemineas e, montadas nas súas vasoiras, dirixíanse todas a Sevilla, onde terían unha xuntanza. Por que Sevilla? Nin idea.

  Moitas mozas tamén crían que se queimaban a flor dun cardo e envolvían coidadosamente as cinzas nun papel branco, pola mañá aparecería escrito nel o nome do seu futuro marido.

  Aínda máis crían en meter un ovo de galiña (mellor se era dunha galiña negra) nun vaso de auga. Teoricamente pola maña víase un barco, un castelo, unha tumba ... o que daba unha idea do futuro que as esperaba.

 

  En fin. O San Xoán é unha festa que vai cambiando cos tempos. Como será no 2050?