Manuel del Río Mandayo

   Manuel del Río Mandayo naceu en Sanamede, parroquia dos Anxos (concello de Oroso) en 1907.

  Foi carpinteiro ebanista de profesión con taller en Ordes. Dominaba a talla e o torno, como dan proba os mobles, feitos por el, que aínda conserva a súa familia. Era un home moi culto para esa época, cunha biblioteca con obras de Voltaire, Quevedo, Ortega y Gasset ou Pondal, ademais de libros relacionados co seu oficio. Outra das súas afeccións era a música e gustáballe tocar a gaita nas festas.

 

  Casou con Pilar Naveira Golán (1909-2009), máis coñecida como Pilar da Ruca*,  unha moza de Ordes coa que viviu onde agora están os Parques Municipais e coa que tivo 4 fillos (unha nena e tres varóns).

  Foi membro das Xuventudes Socialistas e pasou logo a militar no PSOE, do que era o máximo responsable en Ordes.

  A súa participación no Comité da Fronte Popular que se formou en Ordes para defender a República foi bastante discreta, así que cando os militares entraron na vila non foi detido inmediatamente, pero algo máis de dous meses despois apareceu un falanxista pola súa casa que o levou preso.

 

  A súa muller, Pilar, foi suplicar pola súa vida ao tenente coronel Arturo Pérez Loureiro que naquel momento ostentaba a alcaldía da vila. Este nun principio prometeulle que mediaría cos seus captores pero máis tarde, despois dunha agónica espera, deulle a amarga noticia de que non podía facer nada por salvalo.

  Manuel foi paseado na madrugada do 5 de outubro de 1936 no cemiterio de Boisaca en Santiago e alí foi soterrado nunha fosa común, xunto con outras vítimas.

 

   O seu nome aparece nun informe do garda civil José Pérez Pérez onde fala dos seus "malos antecedentes" por ter ideas comunistas e menciona que participou no movemento revolucionario con armas e bombas e que se distinguiu na requisa de coches para as forzas marxistas.

  Como esperpéntico epílogo, debido á descoordinación dos represores, o delegado de Orde Pública da Comandancia Militar, descoñecendo a súa morte, incluíu o seu nome para ser procesado e xulgado. Como obviamente non se presentou ás autoridades, foi declarado en rebeldía e ordenouse a súa busca e captura.

 

   A súa muller, Pilar Naveira, quedou con catro fillos ao seu cargo pero contou coa axuda da familia Concheiro García e puido saír adiante traballando nun estanco, primeiro fronte a Alameda, e máis tarde na esquina do Nogallás. A filla maior e outro irmán morreron moi novos. Quedaron Manuel Antonio (1934-1991) que emigrou ao Uruguay pero volveu a Ordes, e Leandro del Río Naveira (1936-2002) que traballou no Banco Pastor e na Caixa de Aforros.

 

* A Ruca era a súa nai, María Golán Vieites (1873-1961).

FONTES: "A Guerra Silenciada" de Manuel Pazos Gómez e "Vilaverde" (Os Viqueiras). Fotos tomadas desas publicacións.