Unionistas e solidarios

  A Ley de Sindicatos Agrícolas de 1906 trouxo como consecuencia a aparición de numerosas asociacións agrarias por toda Galicia. A comarca de Ordes no foi allea a este bum e xa en xuño de 1907 viu nacer "La Honradez" no propio Ordes e outras como a "Liga de Propietarios y colonos" (Frades), a "Sociedad de Labradores" (Mesía) ou o "Sindicato Agrícola" de Trazo. Julio Pol Caamaño (1860-1941), criado nas ideas republicanas, foi o principal impulsor do agrarismo na nosa comarca.

  Na provincia da Coruña as asociacións agrupáronse en dous movementos que, curiosamente, non tiñan orixe campesiña pero que aspiraban a lograr o seu apoio con moi distinta finalidade política.

- A Unión Campesina, de ideoloxía anarquista, apareceu en setembro de 1907 na Coruña e tiña como dirixentes máis destacados a Manuel Martínez Pérez, formado en Cuba, que dirixira a sección de "Oficios varios" da CNT coruñesa, e José Moreno Bello, labrador da Grela.

  A Unión (ao contrario que a súa competidora, Solidaridad Gallega) non participaba na política municipal e defendía o abstencionismo. Centrábase na eliminación dos foros e de certos tributos, de modo especial os fielatos que había nas entradas das cidades. Os seus métodos incluían as folgas, boicots e a violencia (mesmo mortes).

  Tivo un éxito breve e limitado. Aínda que chegou aos 14.000 asociados no ano 1908, só tivo presencia na comarca coruñesa e no concello de Ordes. A maioría dos seus asociados uníronse á Solidaridad Gallega e, en 1910 xa non contaba nada. 

- A Solidaridad Gallega nace, a imitación de "Solidaritat Catalana" (que tivera bos resultados electorais en abril), coa intención de participar na política tanto municipal como estatal, por parte de sectores excluídos do turnismo restaurador.

  Era unha complicada mestura de carlistas (Juan Vázquez de Mella), católicos (Ramón Bernárdez, abade da Colexiata de Santa Mª), galeguistas (Manuel Murguía, Galo Salinas, Eugenio Carré Aldao, Manuel Lugrís Freire...), republicanos federais (Segundo Moreno Barcia) e certos republicanos (José Rodríguez Martínez "Médico Rodríguez", Rodrigo Sanz López, Santiago Casares Quiroga...) que serían os dirixentes da sección agraria.   

  O Manifiesto Solidario de agosto de 1907, orixe do movemento, foi firmado por 42 persoas (8 catedráticos, 6 avogados, 10 comerciantes, 5 propietarios, 1 banqueiro, 3 médicos...). O anticaciquismo e a mellora das condicións dos campesiños eran dúas das súas prioridades. Non pedían nada revolucionario: redención dos foros, ampliación dos arrendamentos, adiantos de sementes...

  A pesar da súa orixe cidadá, o éxito foi sorprendentemente rotundo entre os campesiños, o que demostraba ata que punto estes estaban desexosos de facer oír a súa voz. En decembro de 1907 case chegaban a 200 as asociacións adheridas a ela, en xaneiro de 1908 xa eran 250 (entre elas as da comarca de Ordes antes mencionadas) e no seu momento de esplendor chegaron a 400.

  Tamén na política municipal, a pesar das trabas dos caciques, chegaron a lograr 258 concelleiros en 1909. Especialmente exitosos foron na zona de Betanzos, Pontedeume e Ferrol.

  Pero tamén chegaron pronto os problemas. Moitos campesiños tiñan moito rancor acumulado e empezaron a escapar do control da asociación. As asambleas que se celebraban co obxectivo de sentar as bases para un entendemento entre propietarios e labregos eran anuladas en cada concello e parroquia por un furor campesiño que non admitía a menor concesión.

  Xa en 1908 hai unha actuación do xuíz de Ordes contra a asociación "La Honradez" por "supuestas extralimitaciones". En Frades produciuse o suceso máis grave do noso entorno: un atentado contra a Casa Consistorial que tamén destruiu parte das casas do alcalde e o secretario, noticia que alcanzou repercusión nacional. Non foi un caso illado aínda que os outros incidentes foron menores.

  Pero os feitos máis graves con talas e queimas de moitos montes teñen lugar en 1909 en Betanzos, a praza forte dos solidarios. "La Mano Negra en Betanzos" proclamou a prensa, comparando os sucesos cos atentados da famosa organización anarquista.

 

   Quizais por iso quebrou a Solidaridad tan rápido, incapaz de superar as súas propias contradicións de orixe e de dar unha resposta coherente ás demandas dos campesiños fronte aos gobernantes e ao ministerio do interior, casualmente dirixido por un galego, o Marqués de Figueroa (que precisamente era un dos grandes propietarios da época).

  Os sectores máis moderados foron abandonando o barco mentres distintos grupos loitaban polo poder. Rodrigo Sanz rematou por ser o lider... dun barco á deriva. En 1911  só 85 asociacións permanecían afiliadas á organización e en 1912 estaba practicamente morta. O agrarismo en Galicia xa só tiña unha voz: Basilio Álvarez.