Vilamaior localízase ao nordeste do concello, lindando
cos municipios de Abegondo, Mesía e Frades. Dentro do termo municipal linda
coas parroquias de Ardemil, Buscás e Barbeiros.
Segundo a páxina web do Concello, a súa
superficie é de 10,79 km², o 6,9% do
total municipal, algo por debaixo da media (é a sétima das 13 parroquias en
extensión).
Respecto
á orografía, a maior parte do terreo supera os 350 metros de altura. Presenta
un suave descenso de norte a sur. No norte están as cotas máis altas por enriba
dos 410 metros
na Chousa dos Campos, aínda que tamén no centro hai unha zona que supera os 400 metros. Loxicamente a
zona de menos altura está no sur, á beira do río Samo, na Ponte do Peñasco que
baixa algo dos 300 metros.
Precisamente o Samo, que polo sueste
fai as funcións de límite parroquial e municipal, é o río máis importante da parroquia. O seu
principal afluente, o río Traveso, xunto co rego
de Adrán, regan a zona norte da Parroquia -o Traveso serve de límite
municipal con Mesía ao longo de pouco máis de 1 Km-. A zona SO é cruzada
polo río Buxán, outro afluente do Samo.
A deshabitada zona centro norte da parroquia
é o reino do arboredo con piñeiros e eucaliptos que se van mesturando coa
matogueira segundo descendemos cara ao sur e cambia a unha zona de pastos no
ámbito próximo aos núcleos de poboación.
Aínda que é cruzada pola AP-9, a principal vía de
comunicación parroquial é a estrada que vai dende o concello de Mesía ata a
AC-524, na parroquia de Barbeiros, ramificándose a dereita e esquerda para dar
servizo e comunicación ás diferentes aldeas. Na franxa que comprende entre 500 m ao norte e outros
tantos ao sur ao longo desa vía concéntranse o 80 % dos núcleos da parroquia. O
centro está deshabitado e no norte so hai 2 dos 25 núcleos
totais (Adrán e Vilar), alto número aínda que algúns como Sanamís e Porpalla teñen apenas dous habitantes
cada un.
A poboación, que a principios do século XIX
superaba os 420 habitantes, descendeu un 27 % e no ano 2021 era só de 305 almas (28 hab/km²). O núcleo máis
importante é o Casal (39), seguido de Adrán (33).
LUGARES: Adrán, A
Ameixeira, A Armada, O Campo do Sino, O Carballo, O Casal, A Casanova, O
Castro, A Cesteña, As Corredoiras, O Coto, Fondo da Aldea, A Igrexa, A Maquía, As
Marchás, Melante, Merlís, Patrocelos, A Pedreira, Porpalla, O Porto, O Roel, Sanamís,
O Vilar.
|
No núcleo da Igrexa está a fermosa igrexa parroquial de Santiago co cemiterio e o campo da festa. Preto do Casal está o
tradicional "Café Bar Pedro" e uns 150 m ao leste a pista
descuberta onde se pode xogar ao tenis ou ao fútbol. Ademais da igrexa,
Vilamaior conta con outros dous templos: a notable e antiga capela do Socorro e a moito máis moderna capela
de San Pedro de Adrán.
A parroquia estivo habitada desde a
prehistoria como testemuñan o castro de Vilamaior preto do Castro e a Medorra
de Adrán.
No Antigo Réxime
Vilamaior pertencía á xurisdición de Folgoso. Jerónimo del Hoyo nas "Memorias del Arzobispado de Santiago" de principios do século XVII informa que a parroquia tiña 50 veciños (uns 225 habitantes), sendo a 4ª máis poboada do concello, só superada por Ardemil, Buscás e Leira. No Catastro
del Marqués de La Ensenada do século XVIII os
habitantes declaran ser de señorío do Conde de Altamira a quen lle pagaban
impostos. Nesa época contabilizábanse 68
veciños en 62 casas. Había varios artesáns e ningún "pobre de
solemnidade". Producían coles "gallegas",
trigo, centeo, millo miúdo, millo e liño.
No século XIX, en 1828, segundo
o Diccionario Geográfico-Estadístico de Miñano,
Vilamaior tiña 66 veciños con 306 habitantes. En 1850 (22 anos despois)
o Diccionario de
Madoz reducía
os veciños a 50 e os habitantes a 250. Engadía que o clima era
"benigno" e producía trigo, centeo, millo, nabos, patacas e algo de
froita. Criaba gando vacún, cabalar e algúns porcos e cabras, e cazábanse lebres
e perdices. A única industria eran dous muíños fariñeiros.
A finais do século XIX, en 1896 fíxose a presa da Maquía derivando
auga do Samo para alimentar outro muíño fariñeiro. O empresario foi Marcial Carrero, veciño de Verín (que supoño sería o médico Marcial Carrero Ulloa,
habitual veraneante en Ordes). Anos despois tamén se instalaría un motor que
daría electricidade ás parroquias da zona: Vilamaior, Olas, Buscás, Barbeiros,
Abellá... A empresa tería o enxebre nome de "Electra Maruxa".
Moitas grazas, Juan José.
ResponderEliminarSon nacido en Ferrol e levo pouco máis de dous anos empadroado en Ordes.
O teu blog estame axudando moitísimo a sentirme cada día máis ordense.
Hai uns 12 anos xa vivira por estas terras, pois traballei como profe de ximnasia para o concello en 9 parroquias, pero non chegara a coñecer abondo estas terras, a súa historia e xentes tanto como descubro no teu blog.
Realmente estou encantado co blog: é ameno, ben contado e moi útil, alomenos para xente coma mín.
Moi agradecido polos teus eloxios. É motivador que o que fagas guste á xente. Un saúdo.
Eliminar