Escudos do Pazo de Galegos

   O pazo de Galegos ten tres escudos moi interesantes, dous no portón de entrada e outro no primeiro piso da fachada do corpo principal do pazo.

 

 

 Os dous que están no portón son moi parecidos, ovalados, con lambrequíns (follas ou cintas) ornamentais no bordo, e un helmo mirando cara á dereita do escudo.

  O primeiro (á esquerda do portón) está moi desgastado. Carlos Martínez Barbeito no seu libro "Torres, pazos y linajes de la provincia de la Coruña" di que representa ás familias Salgado, Ribera e Gayoso.

  Cos dous cuarteles inferiores non hai problema. No da esquerda podemos ver as tres faixas de sinople (verde) alternadas con outras de ouro dos Ribera. No cuartel da dereita en tres das faixas vemos uns peixes, as troitas que representan á familia Gayoso. As faixas do escudo dos Gayoso alternaban o azur (azul) co ouro ou coa prata (cor branca).

  É máis complicado distinguir algo na zona superior do escudo. Os Salgado eran representados ás veces por dúas torres de prata, colocadas en faixa, unidas por unha cadea e sumadas dunha aguia de ouro que apoiaba unha pata en cada torre. Noutros casos as dúas torres eran de ouro, sostidas dunha terrasa de sinople (verde), sumada cada unha dunha pomba de prata, afrontadas e que pican nun saleiro de prata en forma de copa colocado entre as dúas torres. Ás veces tamén aparecía o seu lema: SALGA DO SALIERE. No escudo de Galegos da a impresión que hai dúas figuras enfrontadas (que poden ser as pombas) e algo no medio (que podería ser o saleiro) pero non está nada claro.

  O segundo escudo do portón está moito mellor conservado. Podemos ver perfectamente catro cuarteis. Nos dous superiores están o M dos Montenegro e as 5 moscas de ouro en campo de azur (azul) da familia Mosquera. Nos dous inferiores están a banda cos dous dragóns dos Andrade e o xaquelado característico dos Bermúdez, tan habitual en multitude de escudos da comarca (Bidueiro, Carrucheiros, Peñasco...).

 

  Ambos os dous escudos teñen relación co fundador do pazo, don Gómez Mosquera Pimentel de Ribadeneyra, señor tamén da casa de Lodoira, soar dos Mosquera e Espantoso. Era fillo de don Antonio Ares Mosquera Pimentel Ribadeneyra e dona María de Ribera Salgado, filla de don Álvaro de Ribera, señor da casa de Podente, e de dona Inés Salgado de Cundín, da casa de Borraxeiros. Entre as súas devanceiras estaban tamén dona María Araujo Salgado e dona Antonia Vázquez de Lemos.

 

  O escudo da fachada é parecido aos outros pero é menos oblongo e está algo máis adornado. O helmo superior mira tamén á dereita do escudo. Parece ter 5 cuarteis. Os dous superiores, nos que vemos unha torre cunha aguia enriba e 5 lúas, representan respectivamente ás linaxes Novoa e Luaces. Os tres cuarteis inferiores son en realidade un dividido en tres porcións (o que en heráldica se chama escudo "mantelado") con dous castelos de ouro en campo de goles (cor vermella) e un león de goles en campo de prata, representando ao apelido Enríquez ou Henríquez.

 

  Era o escudo da fundadora do Pazo dona María Enríquez de Nóvoa Quirós y Sotomayor, tamén señora da casa de Armariz en Ourense, que era filla de don Simón Enríquez de Nóvoa e de dona Antonia de Moscoso y Quirós, anterior dona de Armariz, e entre os seus devanceiros estaban dona Inés de Ribadeneyra, dona Lucía del Pino e dona Violante Mosquera.

 

Galicia en 1880

 POBOACIÓN e ECONOMÍA

  Galicia foi historicamente un dos territorios máis poboados de España. A finais do século XVIII o 13% dos españois eran galegos e a nosa rexión a 2ª máis poboada por detrás de Andalucía (17%). Un século despois, en 1880, Galicia baixara á 3ª posición con 1,84 millóns de habitantes, ou sexa 64 por quilómetro cadrado. Deles, o 93% vivía en concellos de menos de 5.000 habitantes. A cidade máis grande era A Coruña, que superaba xa os 35.000 habitantes. Santiago e Ferrol superaban as 20.000 almas, pero o 2º concello máis poboado era A Estrada, con decenas de parroquias e pequenos núcleos de poboación.

  Case todos vivían da terra, pera a terra non era de todos. Galicia era unha sociedade agrícola que soportaba un reparto na propiedade do territorio herdeiro do sistema foral. Era unha época de diezmos, fidalgos, caciques e pobreza. Producíase centeo, millo e trigo en grandes proporcións, pero a maioría dos terreos estaban dedicados a policultivos de subsistencia minifundistas, o que ocasionaba pobreza e unha calidade de vida moi dependente de como resultasen as colleitas.

  Isto propiciu que nesa época arrincase a primeira onda migratoria cara a Ultramar, un éxodo masivo que se estendeu ata 1930 e que, en apenas 50 anos, enviou a América a preto de 400.000 mozos galegos que escapaban da fame e das nulas expectativas vitais.

  Esta economía de subsistencia e minifundista, traducíase nunha das rendas per cápita máis baixas do país. Aínda así, Galicia achegaba un 5,9% ao PIB español, proporción superior á actual. Un dos piares desa produción era a exportación de cabezas de gando vacún, case 36.000 ao ano na década dos oitenta, o que triplicaba a media española.

 

 

ESPERANZA DE VIDA E ALFABETIZACIÓN

  Había miseria, fames, guerras e migracións. A vida era dura para os galegos (e para o resto de España). A esperanza de vida ao nacer, no conxunto do territorio, non alcanzaba os 30 anos. Os avances en medicina e o desenvolvemento do rural a partir da segunda metade do século permitiron unha mellora das condicións de vida e unha notable diminución da mortalidade infantil. As mulleres tiñan, de media, uns cinco fillos dentro do matrimonio, segundo as estatísticas, pero polo menos o 15% dos rapaces nacían fóra del. O duro traballo no campo e a emigración dos homes ao estranxeiro provocaba que as parellas casasen máis tarde, polo que o primeiro fillo non adoitaba chegar ata que a nai cumpría os 25 anos.

  Os nenos e nenas eran man de obra para coidar o gando ou traballar nas colleitas que mantiñan ao millón 700.000 campesiños galegos. A educación era, por tanto, un luxo para a maioría. As escasas escolas estaban abarrotadas de alumnos de distintas idades e niveis, pero estímase  que na década de 1880 só o 50% dos nenos  e menos do 25% das nenas ían ao colexio.

  Aínda que o acceso dos menores á educación comezaba entón a incrementarse, as taxas de alfabetización eran moi baixas, inferiores á media nacional. En 1877 o 54% dos homes e un altísimo 92%! das mulleres eran analfabetos.

 

ILLAMENTO

  Unha das causas da pobreza era o illamento da rexión, que tiña moito que ver coa súa orografía. A década dos oitenta do século XIX foi clave para o progresivo abandono dese illamento terrestre coa inauguración das primeiras liñas cara a Madrid desde as principais cidades. A liña ferroviaria directa entre Madrid e os portos da Coruña e Vigo abriuse en 1883 e 1885, respectivamente. O tempo de viaxe era arredor de 29 horas e o custo daquela longa aventura dependía da clase na que se comprase o billete. Só a ida, en primeira clase, custaba unhas 100 pesetas (ao cambio actual sobre 400 euros). A pesar da conexión ferroviaria co resto da Península, habería que esperar aínda varias décadas para a vertebración interior de Galicia: a liña entre Santiago e A Coruña non entrou en funcionamento ata os anos 40 do século XX.

 

POLÍTICA

  Aquí si que non había grandes diferenzas co resto de España. Houbo eleccións xerais en 1881, nas que gañou por maioría absoluta (co normalizado fraude electoral da época) o liberal Práxedes Mateo Sagasta fronte ao conservador Antonio Cánovas, co que se turnaba no poder. A lexislación electoral aprobada tres anos antes introduciu de novo o sufraxio censitario masculino, tras un breve período no que todos os homes maiores de 25 anos podían votar. Co cambio, o sufraxio limitábase a aqueles contribuíntes que abonasen ao Tesouro unha cota mínima anual de 25 pesetas por contribución territorial. Tamén podían ser electores algunhas persoas tituladas e os párrocos. Votar era por tanto privilexio dos máis formados e ricos, que participaban nun proceso manipulado desde o principio para asegurar a alternancia entre os dous grandes partidos e que en Galicia daba especial relevancia á figura do cacique. O peso electoral da comunidade era moito maior que na actualidade, en proporción coa súa importancia demográfica no conxunto do Estado. Os galegos elixían entón a 45 dos 392 deputados no Congreso, case o dobre que na actualidade. A abstención era máis baixa que a media nacional. Naquelas eleccións de 1881 participou o 83% do censo.

 

MOEDA E PREZOS

  En 1880, a peseta só levaba 12 anos como unidade monetaria nacional. Había ademais múltiplos como os duros -en Galicia chamados pesos- (5 pesetas) e submúltiplos como os céntimos (0,01 peseta), os reais (25 céntimos) ou os patacóns de cobre (10 céntimos) e as perras chicas (5 céntimos). Nese complexo sistema manexábanse os galegos na década de 1880.

 

  Os xornais, incluída La Voz de Galicia vendíanse por 5 céntimos, pero era máis habitual a subscrición mensual (1 peseta) ou trimestral.

 O pan era un ben que fluctuaba moito de prezo, e entón era catro veces máis caro que un xornal.

  Había moitos anuncios para viaxar en barco a América. Non obstante iso custaba unha pequena fortuna. Os prezos, en función da clase na que se viaxase, oscilaban entre 225 e 785 pesetas a principios da década de 1880. A viaxe máis barata ao cambio actual custaba case 900 € e máis cara superaba os 3.000 euros. 

FONTE: Manuel Varela (La Voz de Galicia)

Rayo F.C.

  Comezaba o ano 1961 e ao equipo de fútbol de Ordes non lle ían as cousas ben en 3ª División. De feito en abril consumaríase o descenso do equipo.

  Pero quizais o peor era que gran parte do público estaba descontento porque todos os seus compoñentes eran foráneos. Así que o campo de Vista Alegre, orgullo da vila por ser un dos mellores da categoría, non podía ser usado polos mozos locais. O correspondente de El Correo Gallego, Fausto Blanco, comentou en febreiro que moita xente prefería o descenso do equipo se isto significaba dar entrada na aliñación a máis rapaces ordenses.  

 Todo este malestar cristalizou na creación dun novo equipo, o Rayo F.C. 

 Esta competencia non lle gustou nada á Xunta Directiva do Ordes, presidida por Antonio Concheiro. Nunha nota de prensa comentou o seu desagrado pero dixo estar disposto a deixar o estadio sempre que non fose usado polo 1º equipo, o Órdenes B ou o Órdenes Juvenil (ninguén na vila sabía que existían estes dous últimos equipos).

  Visto o percal o Rayo continou ao seu e puxo a punto un "estadio" despois do cambio de rasante do Recreo cara ao Balado (realmente unha leira explanada e con bastante pendente). Como necesitaban unha Directiva os mozos buscaron un presidente puramente nominal que acabou sendo Emilio del Río Sánchez. O 16 de maio foi admitido como "club adherido" pola Federación Galega de Fútbol. O seu uniforme non tería a típica cor verde de Ordes senón a amarela do lóstrego que lle daba nome.

 

INAUGURACIÓN

  O xoves 1 de xuño de 1961 (Corpus Christi) foi inaugurado solemnemente o "Noso Campo" con bendición do párroco don José Fernández diante dunha gran cantidade de público. A madriña foi a "encantadora nena" Mary Fernández Faya, a quen o capitán do Rayo obsequiou un ramo de flores. Por certo que esas flores saíran da terraza de Marujita Mariño (a muller do vicepresidente Manuel Astray Rivas).

  Logo tivo lugar o partido contra o club Victoria da Coruña, que marcou o primeiro gol "oficial" no campo con apenas 7 minutos de partido e outro máis aos 12. Pero o Rayo repúxose e acabou dando a volta ao marcador, gañando 3-2.

  Ás 11 da noite celebrouse un festival organizado pola Directiva xunto a Comisión de Festas, amenizado polo conxunto Los Platinos da Coruña, coa asistencia de moitos veciños, xogadores e directivos do Victoria e un grupo de mozos santiagueses. No descanso procedeuse á elección de Guapa de Órdenes, saíndo elixida a "simpática señorita" Mª del Carmen Mirás Blanco.

  O Victoria ofreceuse para vir máis veces a Ordes, cousa que lle agradeceu a Directiva do Rayo.

  Unha semana despois recibiu ao Arenal de Santiago que armou un equipo para a ocasión pero tamén foi derrotado 1-0 polo Rayo. A aliñación do equipo local neste partido foi a seguinte: Aller, Maquieiro, Luis, Jim, Aito, Roberto, Muiño, Ignacio, Gelos, Pepe e Nando.

 

  A partir deste momento o Rayo comezou a súa andaina. O adestrador era Muiño*, tamén novo, pero bastante maior que os rapaces (tiña 25 anos), e como delegado actuaba Manuel Ferreiro Manolo do Ramecho.

  A finais do ano o Rayo participou no Torneo de Xuvenís de Santiago xunto con La Salle, Arenal, San Lorenzo, Vista Alegre, San Pedro, Victoria de San Lázaro e Flavia de Padrón. Non houbo nada que facer diante da superioridade de La Salle e Arenal.

  Nos dous anos seguintes o Rayo participou noutros torneos con bos resultados. Foi subcampión de liga e copa por detrás do Noia, que era a súa besta negra. En maio de 1962 no Torneo Primavera recibiu unha dura derrota a domicilio 0-6 por parte do Arenal. A finais do mesmo mes tamén perdeu un amistoso de máxima rivalidade en Sigüeiro por 3-1.

  En novembro de 1962 temos noticias dun partido en Noia que perderon 3-0. Xogaron aquel partido: Ferreiro, Noya, Piñeiro, Fernández, Mariño, Roberto, Viñas, Liste, Rilo, Fernández e Calixto.

  No segundo ano Muiño xa deixou o cargo de adestrador e os rapaces autoxestionábanse eles mesmos.

  1963 foi o último ano de vida do Rayo, que caeu presa dos seus poderosos inimigos. Un día o seu campo apareceu arado e foi o fin do soño. Un artigo de Sanmartín publicado o día 13 de setembro de 1964 en El Correo Gallego explica perfectamente a súa historia.

 

 

UN CASO QUE NO DEBE REPETIRSE

  En el campeonato juvenil que dará comienzo dentro de pocos días se ha producido este año la baja del equipo representativo del Club Deportivo Órdenes. No sabemos las causas que han motivado esta decisión, pero creemos que no ha sido prudente el dejar a la simpática villa de la carretera de La Coruña sin un equipo que la represente en los Campeonatos Nacionales de Juveniles.

  Sabemos que estaba dispuesto a tomar tal representación el Rayo C.F. como tantos años lo vino haciendo, pero a este entusiasta equipo se le han puesto toda clase de trabas hasta conseguir hacerle desistir de su decisión. Los impedimentos vienen ya de antiguo; primero se le negó la autorización para poder utilizar el campo de fútbol que existe en Órdenes, viéndose obligado a celebrar sus encuentros, en las últimas temporadas, en un descampado existente en los alrededores, pero también hasta este campo llegó la inquina de ciertos "amantes del deporte" que alegaban que el Rayo, simple equipo de juveniles en donde sus jugadores quedaban en libertad una vez cumplidos los 18 años, entorpecía la marcha del primer club; consiguiendo que estos entusiastas deportistas fuesen desalojados del terreno donde, con grandes dificultades, venían practicando su deporte favorito. Al no poder presentar un campo que reuniese un mínimo de condiciones la federación Gallega, fallo lógico y explicable, no le dejó participar en el pasado Campeonato, lo que motivó la desaparición de la sociedad. Con la idea de suplirlo, el Órdenes sacó un equipo juvenil a la palestra y ahora, con el Rayo sin poder participar, el Órdenes se retira, quedando la villa sin un equipo de fútbol que la represente entre los juveniles y que a la par, fuese vivero de futbolistas para que el primer club no tuviese que desplazarse a la capital de la provincia a conseguir once jugadores que quieran vestir la camiseta del equipo titular, que actualmente milita en la Serie A Regional.

  Si se pensaba que el Club Órdenes, por las causas que fuesen no podía sostener, o no estaba dispuesto a ello, un equipo juvenil, debió dársele al Rayo toda clase de facilidades para que esta sociedad siguiese subsistiendo. No se protege así al deporte y menos cuando este es aficionado y solo se trata de fomentar su práctica por parte de la juventud que es la que de verdad siente cariño hacia todo lo que practica. Es de esperar, para bien del fútbol, que casos como el de Órdenes no se repitan.

Fotos aportadas por Carlos Mariño.

 

* Antonio Muiño Cid (1936-2012) foi xogador do Ordes e adestrador. Traballou na Notaría e casou con Concha Veiras Meijide, coa que tivo 4 fillos: Mª Dolores, Eva, Antonio e Conchita.

Parada sen párroco!

  Velaquí unha carta que os veciños da parroquia de Parada mandaron ao arcebispo de Santiago en 1932 en relación co sacerdote don Manuel Lomba Vidal, párroco de Numide e Parada.

 

 

EXCMO. Y REVMO. SR. ARZOBISPO DE SANTIAGO DE COMPOSTELA.

Excmo. y Rvmo. Señor:

 

    Los que suscriben, vecinos y feligreses de Santa Marina de Parada, Ayuntamiento de Órdenes, parroquia filial de Santiago de Numide, en el Ayuntamiento de Tordoya, acuden á V.E.Rvma. y con el mayor respeto exponen:

    Que el párroco de ambas feligresias, D. Manuel Lomba Vidal, debido á sus achaques de salud, especialmente de la vista, de que se halla casi totalmente privado, ha dejado de hecho de regentar la parroquia citada de Santa Marina de Parada, desde el día tres de Enero último; por consecuencia de lo cual sus feligreses se ven privados de tener misa los días festivos, de la administración de los Santos Sacramentos y demas auxilios espirituales de Nuestra Sacrosanta Religión Católica, Apostólica, Romana, y obligados en casos urgentes y de extrema necesidad de recurrir para la administración de bautismos, del Viático y celebración de matrimonios, á la generosidad de Sres. Curas Párrocos y Sacerdotes inmediatos, si voluntariamente se prestan para ello.

    Que con el fin de remediar tal estado de cosas han recurrido al Sr. Arcipreste de Berreo de Arriba, el Sr. Cura párroco de la inmediata de San Julián de Poulo, obteniendo la respuesta de que mientras el Sr. Lomba Vidal no renunciase al Beneficio mal se podia solicitar Coadjutor que le reemplazase, por no permitirlo la dotación y emolumentos. Y expuesto el caso á dicho Sr. Lomba, manifestó que no estaba dispuesto á renunciar al Beneficio y que á lo sumo se comprometia á dar cincuenta pesetas de una vez para la remuneracion del Coadjutor.

    Como tal propuesta nada resuelve, los buenos católicos de Parada se ven privados de los auxilios de la Religión en que les educaron y criaron sus padres y desean educar y criar á sus hijos, por lo que humildemente recurren á V.E.Rvma. y le

    Suplican: que atendiendo sus ruegos y evitando se pierdan las enseñanzas de nuestra fe católica tan útiles y necesarias para esta vida terrenal y sobre todo para la eterna, se digne por los medios de su superior Autoridad poner pronto remedio á estado de cosas tan lamentable y proveer de Sacerdote á la feligresia de Santa Marina de Parada que desempeñe las funciones parroquiales, ante la imposibilidad fisica en que se encuentra el actual párroco D. Manuel Lomba Vidal.

    Es gracia que no dudan obtener de la benevolencia y rectitud de V.E.Rvma. cuya vida guarde Dios muchos años para bien de sus diocesanos.

    Parada para Santiago á 15 de Febrero de 1932.

 

  O documento, que me pasou Marco Antonio del Río Pardo, inclúe unha parte escrita a man onde se nomean os asinantes e se explica como rematou o conflito.

 

José Grela = Jesús Raña = Manuel Soneira = José Noya = Antonio Raña = Manuel del Río = Benito Grela = Manuel del Río = José Ríos = Juan del Río = José Recouso = Manuel Grela = José Silveira = Andrés García = Pedro Noya = José Pampín = Pedro Casas = Manuel Couselo = Francisco Ríos = Manuel Remuiñán = Francisco Soneira = José Liste = Benito Liste = Antonio Liste = Jesús Rama = Manuel Remuiñán = José Bermúdez = Pedro Pampín

    La remitió certificada con acuse de recibo Pedro Pampín (particular) [probablemente Pedro Pampín del Río] el 16 de Febrero de 1932.

    En vista de la misma parece que de Palacio encargaron al Sr. cura de Poulo [D. José Mª Barreiro García] de la misa de Parada en días festivos, mientras duren las circunstancias presentes, segun oficio recibido el 21-2-1932 y como éste se excusase, parece que se le impuso la misma obligacion al cura Duro de Montaos, debiendo el de Poulo celebrar la misa de Pereira. El caso es que el Sr. Arzobispo por Decreto del 23-2-1932, segun comunicacion á los solicitantes de Parada, aplaudiendo sus sentimientos religiosos, les participa que ha adoptado como única solucion la de ordenar á Sacerdote inmediato celebre misa los domingos y mas días de precepto en Parada, y les atiende en todo lo demas necesario, para lo que como buenos católicos contribuirán al sostenimiento del culto y sacerdote.

 

Manuel Lomba Vidal, natural de Salcidos (A Guarda) no sur de Pontevedra. Comezou a súa carreira sacerdotal no século XIX. En 1884 foi destinado á parroquia de Sta Mª de Ordes como coadxutor. No ano 1900 trasladouse como ecónomo a Sta Mª de Queixas (Cerceda) onde estaría moi pouco tempo. A principios de século XX foi nomeado párroco de Santiago de Numide (Tordoia) e de Parada. Morreu o 27 de marzo de 1941.