1921-22: O desastre de Annual

  A década dos 20 é coñecida como "Os felices 20" ou "Os tolos anos 20" pero esta percepción de felicidade vén dos gañadores da Gran Guerra, especialmente os Estados Unidos (aínda que non estaban exentos de problemas como demostrou o masacre de negros ocorrida en Tulsa en 1921).

  En moitos outros lugares non foron felices en absoluto. Por exemplo Alemaña, no medio dunha crise enorme despois da derrota, vía en xullo de 1921 como un tal Adolf Hitler se convertía en líder do entón minoritario Partido NacionalSocialista e pouco despois, en novembro, formaba as súas propias tropas de choque, as SA ou Sturmabteilung.

  A URSS non sabía o que lle quedaba por sufrir pois en 1922 chegaba ao poder Iósif Stalin que gobernaría 30 anos o país con man de ferro.

  Tampouco o RU gozaba da paz pois estaba inmerso no problema irlandés. A partición da illa en dous territorios non acabou coa violencia e comezou unha guerra civil onde morreu Michael Collins en 1922, ano onde o tamén irlandés James Joyce publicou o aclamado "Ulises".

  Para España o ano 1921 foi catastrófico. O 8 de marzo foi asasinado o presidente de goberno Eduardo Dato e apenas un mes despois tamén o líder cenetista Evelio Boal. Pero estas mortes quedaron en nada cando o 22 de xullo se produciu o desastre de Annual. 

  A guerra de Marrocos levaba anos desgastando os gobernos da Restauración pero esta derrota foi un golpe inmenso que desacreditou completamente ao réxime e sumiu ao país na amargura e o pesimismo. A ditadura de Primo de Rivera sería consecuencia directa deste suceso. Paradoxalmente o momento de gloria dos rifeños foi o preludio da súa caída: Abd el-Krim encoraxouse e atacou tamén aos franceses. Unha coalición franco-española derrotouno en 1925 e en 1926 rendeuse aos franceses, o que lle permitiu salvar a súa cabeza.  

  1922 continuou sentindo os efectos do desastre. En marzo caeu o goberno Maura-Cambó, que foi substituído polo de José Sánchez Guerra. Unha das súas medidas foi disolver as Juntas Militares de Defensa e prohibir que os militares se asociasen. Tamén as augas baixaban revoltas na esquerda: en novembro de 1921 fundouse o PCE que celebrou o seu primeiro congreso en marzo de 1922 onde elixiu como secretario xeral a Antonio García Quejido.

  En Galicia 1921 foi o ano no que un atleta, Guillermo Moreira, gañou por primeira vez un título nacional. En 1922 destacou o manifesto vangardista Máis Alá e a morte en Sobredo de tres campesiños a mans da Garda Civil.

  Ordes tamén foi afectado polos dramáticos sucesos. A morte de Dato doeu dobremente porque era un político galego e coruñés, pero o desastre de Annual impactou terriblemente non só pola derrota senón porque había moitos soldados galegos e pola cruel morte que tiveron moitos deles. Unha onda de solidariedade respondeu á catástrofe e comezaron os actos para axudar ás tropas na fronte, así varias mozas da vila lograron recadar máis de 400 pesetas en decembro para enviar aos soldados da zona ou galegos. Igualmente, cando en 1922, pasou pola vila José Millán-Astray, entón un heroe nacional, o recibimento foi apoteósico.

  Pero a vida seguía. En Santiago naceu "Cantigas e Agarimos", e para Ordes foi un momento de grandes avances: en 1921 construíuse o cemiterio do Piñeiro que se estreou ao ano seguinte. Tamén en 1921 houbo novo cuartel para a Garda Civil construído polo mestre de obras Benito Regos (segundo plano do polifacético Julio Pol), pero 1922 viu o avance máis espectacular... chegou a luz eléctrica á vila!

  Saturnino Aller viviu a 1ª ameaza seria para o seu poder. Non foi ningún adversario senón a saúde pois tivo que someterse en 1921 a unha delicada operación aos seus 69 anos (idade avanzada entón). Houbo protestas e mesmo manifestacións campesiñas, os conservadores, agraristas e republicanos parecían gañar terreo pero logo nas urnas ninguén lograba desbancalo.

  E dentro das noticias de sociedade Ordes viu en 1921 a chegada dun novo párroco para Poulo, don José Mª Barreiro García (1878-1972), e novo rexistrador da propiedade, Antonio Ríos Mosquera. Houbo un par de vodas de nivel: Carmen Fraga del Río casou con Bernardino Edreira (secretario do xefe do asteleiro) e Estrella Concheiro García con José González Botas (fillo do alcalde de Conxo). 
  En 1922 chegaría para substituír a Marcial del Río Díaz un novo -27 anos- xuíz á vila, o compostelán José Mª Sánchez Guisande*, que estaría ata 1933. Os que pasaron polo altar foron Pedro del Río Caramelo e Manuela Calviño Fraga. Doutra banda faleceron un par de personaxes importantes: o rico propietario Jose Castro en 1921 e Pedro Concheiro en xaneiro de 1922 (o que lle valeu para estrear o novo cemiterio).

 

* José María Sánchez Guisande (1895-1959), dunha distinguida familia compostelá (que incluía ao médico Luciano e ao avogado Domingo -casado con Josefina Jack Caruncho-). José casou coa madrileña Mª Paz Caamaño Calderón (cuxa nai era Josefa Calderón de la Barca) e tiveron 7 fillos, dos que varios naceron en Ordes, vila onde botou 11 anos ata que foi ascendido en 1933 a xuíz de 1ª instancia do distrito da Audiencia da Coruña.