Protestas agraristas

  O último terzo de 1922 foi unha época de gran efervescencia agrarista en Ordes (e en toda Galicia, pero con especial incidencia na provincia da Coruña).

  Unha das principais fontes de poder dos caciques locais era que eles decidían "de facto" os impostos que debía pagar o pobo. Se un campesiño non era do agrado do cacique vía como a contía dos seus impostos aumentaba arbitrariamente.

  Para tentar resolver este problema, o político conservador Augusto González Besada (galego e por tanto bo coñecedor do tema), ministro de Facenda en 1918, asinou ese ano un decreto que pretendía combater eses privilexios no que entón se denominaba "recaudación de consumos".

  Claro que unha cousa é lexislar e outra que as leis se cumpran. Na maioría de lugares (entre eles Ordes) o decreto foi burlado de diversas formas, converteuse en papel mollado e a situación non variou para irritación crecente dos campesiños.

  Pero non todo era igual exactamente que 10 anos atrás. Os labregos tiñan agora máis forza porque, ademais de intelectuais de partidos minoritarios, contaban con moitos agraristas católicos que proviñan de ámbitos próximos ao Partido Conservador e con xornais de certa importancia como El Noroeste ou El Ideal Gallego que defendían estas ideas e promovían e publicitaban as protestas campesiñas.

  A axitación comezou en setembro cunha insólita manifestación de veciños en Ordes diante da Casa do Concello pedindo a rebaixa dos gastos municipais e dos que o partido xudicial destiñaba ao cárcere. Poucos días despois houbo incidentes en Olas (Mesía) onde os veciños se negaron a pagar os impostos que lles correspondían e recibiron de forma hostil aos funcionarios e aos gardas civís que os acompañaban.

  O acto máis espectacular produciuse o xoves 5 de outubro: uns 800 campesiños da comarca apareceron na Coruña (algúns despois de andar 8 e 9 horas) onde se manifestaron polas súas rúas máis céntricas facendo oír a súa protesta.

  El Ideal Gallego, que destacou a orde e a mesura dos manifestantes, explicaba os seus argumentos: "No se oponen al pago de la cuota de consumos, pues siempre han estado dispuestos a pagar lo que les corresponda, ni hacen frente a la fuerza pública (siquiera haya habido algunas negativas u oposiciones que el Juzgado militar tiene pendiente). Lo único que piden es que Institutos tan beneméritos como el de la Guardia Civil no estén al servicio de agentes, secretarios y alcaldes sin conciencia, para fines caciquiles y de egoísmos personales o de tendenciosas y bastardas conveniencias políticas".

  Encabezados por Salvador Sanz Martínez (concelleiro da cidade e membro da Asociación nacional católica de jóvenes de La Coruña), foron recibidos polo delegado de Facenda e posteriormente polo gobernador civil da Coruña. Aos dous lles leron e entregaron unha exposición que detallaba os atropelos dos que crían ser obxecto e reclamaban compensacións. Obviamente, os dous políticos tiveron boas palabras para eles e o gobernador ata prometeu esixir responsabilidades a aqueles alcaldes que abusasen da súa autoridade.

  Claro que una cousa eran as palabras na Coruña e outra os feitos en Ordes porque o propio xornal informaba que, como represalia contra o párroco de Papucín, don Antonio Leiro Eiré, por acudir á manifestación, o ex-secretario do Concello de Frades José Stolle García entrou na reitoral á forza e levouse para Ordes o cabalo do sacerdote!

  10 días despois, o domingo 15 de outubro de 1922 ás tres da tarde, tivo lugar nun piñeiral preto da vila de Ordes un mítin católico agrario multitudinario. El Compostelano contou 5.000 asistentes (pero como na manifestación da Coruña os 800 asistentes de El Ideal Gallego eran para el 2.000, temos que tomar esta cifra con moita prevención).

  Fixo a presentación dos oradores o ex-deputado provincial Celestino Amigo.

  Salvador Sanz Martínez, que estivera na manifestación da Coruña, referiuse especialmente aos incidentes de Olas que tiñan no cárcere da cidade a 7 mulleres presas en espera de xuízo militar.

  O avogado de Betanzos Víctor Naveira Pato e o avogado pontevedrés Ramón Salgado Pérez foron máis xenéricos, ao contrario que o catedrático de veterinaria Jesús Culebras que describiu minuciosamente o caciquismo ordense que coñecía á perfección e que logrou as gargalladas dos oíntes. Alfonso de Cal, redactor de El Noroeste, alabou a figura do cura de Papucín.

  Jacobo Varela Menéndez, director de El Ideal Gallego e bo coñecedor do distrito por ter competido (con nulos resultados) contra Alfonso Senra nun par de eleccións a Cortes, foi o segundo máis aplaudido. Centrouse no decreto de Besada e os consumos, censurando as ilegalidades dos caciques.

  Pero o público esperaba con afán ao orador estelar, José Calvo Sotelo, un mozo de 29 anos, aínda con escasa bagaxe política, posto que só fora deputado polo Carballiño e gobernador civil de Valencia ese mesmo ano de 1922.

  E non defraudou pois deulle ao público o que este quería: foi convincente cando razoaba, agresivo cando mencionaba ao caciquismo gassetista e emotivo falando das mulleres detidas ou recordando a Leonardo Rodríguez Díaz (un político amigo seu que morrera había un par de semanas). Un clamor de aplausos culminou o seu discurso.

  Despois do mítin os asistentes fixeron unha intimidante marcha pola vila que rematou sen máis incidentes que algúns insultos e protestas diante da casa de Saturnino Aller.

  Todas estas algaradas non variaron demasiado a situación. En novembro o comisionado de Facenda en Ordes, Sr. Ossorio, recibiu queixas oficiais do veciño Juan Iglesias Rivas na súa oficina (por certo dita oficina estaba nunha casa de Saturnino Aller), e outras protestas por irregularidades diversas continuaron saíndo á luz pública intermitentemente.