O testamento de F. Conde

Artigo e material gráfico aportado por Victorino Cores.
                  

  En Montaos na antigüidade, houbo moitos persoeiros famosos, aínda que algúns deles nin sequera viviron na parroquia. A todos nos soan os Bermúdez de Castro, os Prego, os Montaos, etc. Non obstante, outros dos que na actualidade apenas se fala deles, non foron menos interesantes. Estou a referirme aos Condes. Oriúndos de Celanova, unha das familias instalouse en Queis alá polo ano 1500, concretamente na Albariña, na casa que ata hai pouco tempo era chamada a Casa de Conde, e que hoxe pertence a outros donos. Eu lembro ter visto nas vellas paredes escudos dos Condes e doutros familiares cos que foron emparentando, pero claro, en Galicia  houbo un tempo no que as paredes de pedra tiráronse e repuxéronse con bloques de formigón e non sei se os escudos aínda se conservan.

  Un dos Condes, chamado Francisco, foi un singular persoeiro que acadou moitas terras, tanto en Montaos coma nas parroquias dos arredores. Viviu en Carrás, na que moitos anos despois sería a casa de Gómez, á beira do Camiño Inglés, aínda que nos escritos que eu lin sobre o devandito Francisco, erroneamente pon "Camiño Francés".   
  Por estar na beira da principal vía de comunicación, Queis era entón o lugar máis poboado da parroquia. Incluso a igrexa parroquial, estaba en Ribadas, preto do Piñeiro e do Camiño Inglés.

  Francisco Conde, que morreu no ano 1799, era moi católico. No seu testamento, que el mesmo redactou, comeza escribindo (en castelán antigo, eu tradúzoo no meu galego):

  No nome de Deus e da Virxe Santísima, súa nai, concibida sen mancha nin sombra de culpa orixinal ... Eu, Francisco Conde e Verea, veciño que son deste lugar de Carrás, Coto de Queis, anexo do de Sigüeiro, parroquia de Santa Cruz de Montaos, atopándome encamado de enfermidade, que Deus Noso Señor quixo darme, aínda que no meu san xuízo e entendemento cabal, crendo, como firmemente creo no misterio da Santísima Trindade, Pai, Fillo e Espírito Santo. Tres persoas distintas e un só Deus verdadeiro, todo poderoso. Teméndolle á morte, que é natural, e desexando salvar a miña ánima, outorgo o meu testamento da forma seguinte: primeiramente encomendo a miña ánima a Deus Noso Señor que a criou e redimiu co seu preciosísimo sangue na árbore da cruz. O corpo mándoo á terra da que foi formado, que sexa amortallado nun hábito de picote de noso pai Seráfico San Francisco e sepultado dentro da igrexa parroquial desta freguesía de Montaos, na sepultura de xunto ao coro, e que se pague todo a costa dos meus bens. Tamén mando para o día do meu enterro e os autos do sétimo día e cabodano. Que se chamen e asistan sete señores curas, incluso o señor vicario ou o suplente, que os sete digan misa pola miña ánima. Tres delas cantadas coas súas vixilias e os responsos correspondentes, as demais misas rezadas, que en total han de sumar vinte e unha polo estipendio acostumado, e ademais  trinta rezadas pola miña ánima. Tamén mando de esmola á nosa Señora do Carme, medio ferrado de trigo, outro medio ferrado á Virxe dos Desamparados, que a súa  imaxe se venera en Santa María de Castelo. Outro medio ferrado ao Glorioso San Román de Trasmonte. A San Miguel de Gándara unha misa rezada, ó Glorioso San Roque de Moar un ferrado de trigo. Á miña patroa Santa Cruz un ferrado de trigo. Á nosa Señora do Rosario unha misa rezada. Á causa Santa de Xerusalén, o acostumado, e todo o dito, apórtoo dos meus bens. E tamén digo e declaro satisfacer polas benditas ánimas do Purgatorio oitenta reais, e por outra vinte e tres e dez misas rezadas. E á Santa Cruzada, mando que se lle bote no cepo que ten na Catedral de Santiago corenta reais. E tamén digo e declaro que estou debendo das esmolas, de misas e pensións atrasadas, trescentos vinte reais de vellón a Don Juan Andrés de la Iglesia y Marzoa, cura e reitor propio desta parroquia. A Don Jacobo Domingo de la Iglesia, cura da San Estevo de Trasmonte, corenta e catro reais. A  Don José Espiño, veciño da cidade de Santiago, cento vinte reais. A Sebastián de Liste, veciño de  Santa Mariña de Parada, seiscentos reais. A Miguel Rodríguez, veciño de Santa Eulalia de Pereira, cento oitenta reais. A Manuel García Pan, da cidade de Santiago douscentos reais. A José Andrés García, da mesma veciñanza e comerciante, douscentos vinte reais. A José Vello, veciño de San Mamede de Berreo, cen reais. Á confraría do Glorioso San Antonio da cidade de Santiago, cento trinta e dous reais. A dona María ... y España, veciña de San Martiño de Oroso, cento dez reais, importe dunha venda atrasada. Mando que a uns e a outros se lles pague a costa dos  meus bens e calquera outra débeda da que non me teña acordado. E tamén digo e declaro que casado con Francisca Liñares da Pena, a primeira  e actual muller tivemos tres fillos [...].

  Relata logo como reparte os seus bens e nomea ao seu fillo Juan para que, a costa dos seus bens, venda en pública almoeda os que cheguen para pagar todos os seus mandados  neste testamento.

  A prole de Francisco Conde, seguiu a súa fe cristiá. No ano 1882, a un dos seus descendentes, Pelayo Conde, previo pago de vinte e un cuartos de limosna, concedéuselle, a "Bula de la Santa Cruzada", para gañar indulxencias plenarias e sacar ánimas do purgatorio.

  Cómo podemos ver, Queis daquela era un coto anexo do de Sigüeiro. No lugar hai un rueiro, chamado a Porta dos Condes, onde houbo unha casa nobre, que posteriormente pasou á familia Varela Radío e hoxe pertence a outros veciños de Queis. Dita casa tiña unha recámara con dobre parede e un acceso labiríntico, onde gardaban os cartos. Cóntase que a finais do século XIX, os coellos que criaban na casa, ao facer tobos, desenterraron numerosas moedas de ouro.

Victorino Cores Liste