O Somatén

  Unha das institucións máis asociadas á ditadura de Primo de Rivera foi o Somatén, pois só dous días despois do golpe de estado o Directorio Militar promulgou un real decreto polo que estendeu este corpo parapolicial catalán (de orixe medieval) a todo o territorio español.

  O Somatén comezou a súa andadura en Ordes con notable impulso, sendo Julio Pol Caamaño o cabo do partido. En setembro de 1924 había 353 homes inscritos nos 8 concellos do partido xudicial (era o 4º corpo máis numeroso da provincia detrás do da Coruña, Carballo e Ferrol e por diante do de Santiago) e ese número aumentaría ata os 419 homes en xaneiro de 1925 (sendo o 2º corpo máis numerosos só por detrás do da Coruña que con moita máis poboación tiña 525 somatenistas).

 

  A partir deste momento as cifras mantéñense en Ordes, aínda que no conxunto de Galicia aínda subirán. Tres anos despois, en xaneiro de 1928, Ordes ten 420 somatenistas (só un máis), pero a provincia da Coruña pasa dos 3.786 aos 4.110 membros. O Somatén de Ordes é o 3º máis numeroso detrás do da Coruña e Betanzos.

  En 1927 a visita dos reis a Galicia foi unha oportunidade para que os somatenistas se mostraran ao público, así numerosas delegacións achegáronse á cidade e desfilaron á vista dos monarcas.

  Pero a decadencia do réxime era evidente e iso afectou ao corpo que, despois do encanto da novidade e a pesar das cifras, vivía momentos baixos.

  Para levantar os ánimos, o xeneral José Riquelme (Comandante Xeral dos Somatenes), acompañado do seu asistente, o comandante Francisco del Rosal, realizou unha xira pola VIII Rexión Militar -Galicia e naqueles tempos tamén Asturias- onde visitou as cidades e vilas máis importantes. Despois da obrigada parada en Santiago, viaxou a Coruña e tamén se detivo en Ordes.

  Na vila foron recibidos polo tenente de alcalde, o mestre Nicolás del Río, o xuíz de 1ª instancia José Sánchez Guisande, o propietario Julio Pol (nese momento subcabo do partido na súa última comparecencia como tal, pois abandonou ese mesmo mes pola súa elevada idade -68 anos-), Ricardo Amor del Río (cabo do distrito) e o seu irmán Jacobo (subcabo), o secretario municipal Antonio Louro, os irmáns Manuel e Ezequiel Astray Mato e os industriais Benito Regos e Manuel Vilariño.

  Tamén había representantes do resto do partido, aínda que moitos somatenistas tiveron que marchar porque o xeneral chegou con atraso e eles tiñan que facer o longo camiño de volta a pé.

  Por Frades e Mesía estaban os médicos Francisco Liñares e Jesús Gómez Aparicio (cabo) e o subcabo Manuel Vaamonde Fernández. Por Buján (Val do Dubra) o alcalde Baldomero Amigo Bustelo (cabo) e o seu irmán Juan (subcabo). Por Cerceda Antonio del Río Castro (subcabo). Por Oroso o alcalde Manuel Iglesias Romero (cabo). Por Trazo o mestre Manuel Bascoy Pereira (cabo). Por Tordoia o secretario municipal José Maceira (cabo) e o comandante do posto.