Adeus Aller

  O suceso máis relevante de 1923 na comarca de Ordes foi a morte de Saturnino Aller.

  O gran home levaba tempo batallando contra unha grave enfermidade. O mércores 25 de abril xa non puido asistir ao fastoso banquete na honra do deputado a Cortes do distrito Alfonso Senra (aloxado na súa casa), que contou con 300 comensais de toda a comarca e unha serenata da Banda Municipal de Santiago a noite anterior. Aller aínda resistiu catro días máis ata a tarde do domingo 29 de abril en que faleceu.

  Aínda que esperada, a súa morte causou a natural conmoción nas terras de Ordes. Fóra, os xornais conservadores mencionárona de pasada e con frialdade. Só Nicolás del Río, mestre en Ordes e correspondente de El Compostelano, saíu da norma e eloxiou a "nuestro buen amigo y jefe político" dicindo que "su muerte causará gran trastorno en esta comarca donde contaba tantas simpatías por su carácter altamente simpático, y por los múltiples servicios que había prestado al país".

  En cambio La Voz de Galicia, xornal liberal, deu gran importancia á noticia e publicou un longo panexírico no que o definía como "profundamente encariñado con su tierra [...] muy culto e inteligente aunque a primera vista no revelase su aspecto al hombre de gustos refinados y selecto espíritu que era [...] servicial y simpático, de afable trato, contaba con numerosos y buenos amigos que sentirán hondamente su pérdida". Tamén destacaba como tiña "colmado de beneficios" ás terras ordenses.

  O 1 de maio, tivo lugar o enterro, perfectamente documentado por La Voz de Galicia.

  Organizouse o cortexo diante da súa casa de Ordes (actual Nogallás). Recollían as cintas que pendían do féretro os seus excompañeiros de Deputación Rafael Llamas Tojo, Ángel Aperribay, Antonio del Moral Sanjurjo e Alejandro Barreiro. Encabezaban o dó o subsecretario de Fomento e deputado a Cortes Alfonso Senra que veu desde Vigo, o fillastro de Aller, Carlos Puga Pequeño, o seu sobriño Ramón Aller (sacerdote e ilustre matemático), o presidente da Depu­tación Ramón Vilas González, o inspector provincial de Sanidade Rafael Fernández e os seus amigos Luis Cornide e Jesús Santaló, director dos establecementos de beneficencia. Logo un nutrido grupo de personalidades de Ordes e comarca.

  Un xentío inmenso enchía a estrada. Á saída da vila foi depositado nun automóbil o cadaleito, levado aos ombreiros dalgúns caseiros do defunto ata alí. O coche fúnebre, seguido de varios autobuses e coches particulares, emprendeu a marcha ata a afastada parroquia de Castro en Mesía, onde foi soterrado. A misa foi oficiada polo párroco de Vilamaior D. Vicente Monteagudo, aínda que a oración fúnebre estivo a cargo de D. Nemesio Morgade. Outros 15 sacerdotes estiveron presentes, entre eles o de Gorgullos, D. José Varela Aller, sobriño seu. O seu irmán Pedro Aller, que vivía en Ponteceso, recibiu xunto a outros parentes as condolencias dos asistentes.

  Por suposto non faltou a elite de Ordes transportada para a ocasión en dous autobuses de "El Noroeste". Alí estaban o alcalde Manuel García Bermúdez, Antonio Concheiro, José Carnota, José Mariño, Anto­nio Verea, Juan Linares, Manuel Patiño, Ezequiel, Ramón e Ma­nuel Astray, Antonio Viqueira, José Romero, Fernan­do Liste, Manuel García Rívas, Ri­cardo Amor, Ignacio Castro, Ma­nuel Concheiro, Nicolás del Rio, Domingo Moar, Augusto Abella, José Sánchez Guisande, Elíseo e Jacobo Amor, Julio Pol, José Gar­cía e José Sánchez Somoza.

  Outros asistentes foron o propietario Balbino García del Valle e o mestre Julio Caamaño desde Parada, o alcalde Gumersindo Liñares e o secretario José Maceiras Fernández desde Trazo, Jaime Veiga, Emilio Sánchez Álvarez e o secretario Emilio Sánchez So­moza desde Oroso e Ángel Concheiro, Camilo Iroma, José Varela Varela, o mestre José María Lesta, o médico Jesús Gómez Aparicio e Ce­lestino Mosquera, sobriño de Aller, desde Mesía.

  Non esqueceu o correspondente de La Voz de Galicia o oco que quedaba na comarca e rematou deste xeito a súa crónica: «Descanse en paz tan buen amigo, y Dios quiera iluminar el “cónclave” de primates (sic) para elegir el nuevo jefe del distrito».

  Por suposto ignoraba que estaba asistindo ao fin dunha era. Apenas tres meses despois Miguel Primo de Rivera iniciaría a súa ditadura que poñería patas arriba toda esta clase política que medrara coa restauración.