Topónimos de antropónimos

Tal como podemos ver na web de Carlos Calvo Varela, Aldeias de Ordes, en toda a comarca hai moitos topónimos que proceden da existencia de vilas ou algún outro tipo de explotacións agrícolas medievais que tomaban o nome do seu propietario. Velaquí máis de 20 exemplos do concello de Ordes.

Adrán

Lugar da parroquia de Vilamaior, Adrán provén do xenitivo Hadriani, isto é, uha vila, granxa ou outra propriedade dun tal Hadrianus, nome romano procedente da cidade de Hadria (preto da actual Venecia) e que tamén da nome ao Mar Adriático. “Hadria” probablemente estaba relacionada co termo Ater “sombrío, negro coma o carbón”.

Ardemil

A parroquia de San Pedro de Ardemil debe o seu nome a unha vila altomedieval propiedade dun tal Ardemirus, nome seguramente composto polos elementos góticos hard ‘duro, severo’ e mêreis ‘famoso, célebre’, ou sexa “célebre pola súa dureza”. Esta *(villa) Ardemiri probablemente fose durante un tempo Ardemir, antes de chegar á forma definitiva de Ardemil, topónimo que, como outros rematados en –mil, deu pé a lendas populares que vían no número 1000 a súa razón de ser. A lenda dos mil mouros queimados debeuse ver favorecida polo famoso romance galego-portugués do Figueiral e o tributo das cen doncelas de Mauregato, con resonancias en Morgade.

Axáns 

Lugar da parroquia de Ardemil, preto do Mesón do Vento. Probablemente veña dunha *(villa) Agilanis, propiedade dun tal Agila, nome dun rei visigodo que contén a partícula agi ‘espada’.

Baltares

Lugar da parroquia de Barbeiros. Baltar podería proceder dunha hipotética *(villa) Baltarii, xenitivo do nome xermánico Baltarius.

Esmorís

O topónimo Esmorís (parroquia de Buscás) explícase pola existencia dunha vila ou explotación agrícola altomedieval propiedade dun señor chamado Hermericus. Esta *(villa) Ermerici ou Hermerici, en xenitivo latino sería “Vila de Hermerico”. Hermericus, á súa vez, é un nome xermánico que, como era costume neles, representaba o que os pais esperaban para o futuro dos seus fillos. Neste caso está formado por dous elementos góticos: *aírmas/aírmins ‘grande, groso, largo’ e *rikaz ‘poderoso’, resultando que Hermericus viría a significar algo como “Grande poderoso”. O prestixio de Hermerico, o primeiro rei suevo de Galicia, explica a popularidade do nome e por tanto a abundancia deste topónimo en toda Galicia.   

Faramilláns 

Este lugar do norte de Buscás foi durante o Antigo Réxime unha parroquia de seu. Aparece citado como "cautum de Flaminianos" na carta de doación que lle fixo o rei Alfonso VII á Igrexa de Santiago no ano 1124. Flaminiano deriva do nome Flaminius -como o senador Flaminius Priscus (s.III)-, que á súa vez ven de flamen, especie de sacerdote romano.

Froxil

Esta aldea de Ardemil debeu ser *(villa) Frogilde, pertencente a un terratenente chamado Frogildo, nome xermánico moi abundante na época e que resulta da unión dos elementos góticos frauja ‘señor’ (aplicado tamén a deus) e gild ‘imposto, contribución’. Parecido orixe ten Faxilde, xenitivo dun tal Fagildus ou Fagildo, outro nome xermánico co elemento gild ‘tributo’ acompañado de *fahs ‘alegre’, tendo o sorprendente significado ‘Alegre tributo’.

Gosende

Aínda que debido á nosa gheada Ghosende recórdanos ao nome castelán José, en realidade ven dunha Gundesindi medieval, posesión dun dono portador do nome xermánico Gundesindus (de gunths ‘loita’ e sinths ‘camiño, expedición militar’). Para Dolores González de la Peña en cambio ten outra orixe.

Guindiboo

Posiblemente Guindiboo xunto con outros topónimos que empezan por Gund– ou Gunt– como Guntín (Mercurín) teñan relación cun nome comezado polo elemento gótico gunthi, que significa ‘loita, combate’. O lingüista arxentino Martins Estévez, a propósito do Gundivós do Val de Lemos, considera que pode ser un topónimo celta *Gunitt Bodos "Foso da batalla".

Guntín

Esta aldea de Mercurín sería *(villa) Guntini, (villa de Guntinus) antropónimo latinizado de orixe xermánico, formado pola voz gótica gunthi ‘loita, combate’ e a desinencia -inus, adaptación do sufixo tamén gótico -eins.

Mañufe

En xeral os nomes rematados en –ulfe ou –ufe son de orixe sueva e teñen relación coa palabra xermánica wulf ‘lobo’. Este é o caso de Mañufe (parroquia de Mercurín) que debe vir dunha *(villa) Mannulphi, propiedade medieval dun señor de nome xermánico Mannulphus, composto polos dous elementos góticos manna ‘home’ e wulfs ‘lobo’, co que o nome completo significaría “Home lobo”. O home lobo en Xermania non ten nada que ver co das películas de Hollywood, pois é máis ben un guerreiro temible e defensor do seu pobo que deixa despois dos seus ataques a pegada dun lobo sobre a neve.

Meitufe

Similar caso é o de Meitufe (parroquia de Leira). Pode que o nome do seu fundador medieval se explique polo elemento math ‘poderoso’, significando Meitulfus ou Meitulfo “Lobo poderoso”.

Mercurín

O topónimo Mercurín probablemente faga referencia ao deus romano Mercurio, protector dos viaxeiros. Na Serra do Caurel hai uns "Montes de Mercurio" onde se amoreaban pedras para guiar aos camiñantes. Tal podería ser o caso aquí.

Orellán

Neste lugar da parroquia de Ardemil non podemos descartar a posibilidade de que o topónimo teña unha orixe chistosa aludindo a un personaxe de grandes orellas, pero máis probable é que proceda dunha *(villa) Aureliani,  por un propietario de nome Aureliano.

Pepín

O topónimo Pepín (Mercurín) procede dunha altomedieval (villa) Pippini, propiedade dun terratenente de nome Pippinus, igual co do rei dos francos Pipino o Breve, pai de Carlomagno e fundador da prestixiosa dinastia carolinxia. O nome franco Pippinus, á súa vez, deriva da raiz bibl- ‘tremer’.

Ponte Quinín

Viría dunha Ponte Quinnini, ou Ponte de Quindinus, nome composto do elemento kinth ‘proxenie,estirpe’ e a desinencia -in.

Ramil

Ramil (Barbeiros) ven dunha *(villa) Ranimiri “Vila de Ranimirus”, nome que se converteu en Ramiro. Este antropónimo xermánico contén de novo o termo mêreis ‘célebre’, que orixinou moitos topónimos rematados en –mil. Non está tan claro de que elemento gótico ven o Ra- inicial.

Requián

Segundo explica Cabeza Quiles, o topónimo Requián (Beán) “debe ser a versión actual do acusativo *Requilanem, do nome xermánico persoal en –ila, Rikila ou Rekila. Polo tanto, dende unha posible *(villa) ou *(villare) (de) Requilanem chegariamos ao actual Requián, en referencia a un dono chamado Rikila ou Rekila, nome xermánico en que parece encontrarse o elemento gótico rik ‘rei’. Rekila foi o 2º rei suevo de Galicia, fillo de Hermerico, que abdicou no ano 438.

Trasmil

Trasmil (Mercurín) deriva do nome Trasmirus, que contén *thras ‘desputar’ e de novo o termo mêreis ‘célebre, famoso’, que orixinou moitos topónimos rematados en –mil. Este antropónimo rexístrase na Galicia medival nos séculos IX e X.

Vilagudín

O topónimo deste lugar de Lesta fai referencia a unha medieval *Villa Godini, dun señor chamado Godinus (nome xermánico tal vez formado a partir do étnico Goth ‘godo’). Na parroquia de Mesía tamén hai un Gudín, do que caeu o “Vila” inicial. Quizais foi o mesmo terratenente Godinus ou Gudinus o que fundou no seu dia as dúas vilas. 

Vilasenín

Este lugar de Leira (no que tamén hai un encoro) debe o seu nome a unha  *Villa Sinnini, dun tal Sindinus (sinth ‘forte’ máis a desinencia in -sinth ou swind tamén o podemos atopar no nome Gumersindo ‘home forte’-).

Xenarde

A etimoloxía popular fala dun gran incendio. “Arden mil montes, arde-mil!”, berraban os veciños desesperados, ata que nun pequeno outeiro, o Cotón de Xanarde (451m), comezou a amainar o lume e unha veciña deu a boa nova: “Xa non arde, xa n’arde!”. A fría etimoloxía cientifica supón en cambio unha vila medieval, *(villa) Janardi, propiedade dun tal Janardos. Este antropónimo, documentado na Galicia do século IX, está formado polo elemento gótico hard ‘duro, forte’ o mesmo que aparece na composición do topónimo Ardemil. Tal vez a 1ª partícula de Janardus sexa *gais– ‘lanza’, así que significaría "Lanza forte".

Noutros concellos da comarca atopamos moitos máis destes topónimos como Antemil, Calvente, Papucín, Restande, Rosende, Sadurnín ...