Os mártires de Carral

  Despois da Batalla de Sigüeiro (13 de abril de 1846) as tropas de Solís quedaron en Compostela. Cantaban o himno de Riego e unha "Letanía Liberal" para darse ánimos.

 

LETANÍA LIBERAL

Los mandamientos del día son diez: El primero: Pobre España y sin dinero. El segundo: Revolución por todo el mundo. El tercero: No hay palabra de caballero. El cuarto: Los menestrales sin trabajo y sin cuartos. El quinto: Todos meten en el cinto. El sexto: Todo lo dicho es cierto. El siete: La contribución que apriete. El ocho: Que apriete tanto hasta que salte el cocho. El nueve: Todos hablan y ninguno se atreve. El diez: De cualquier paisano se hace un juez. Estos diez mandamientos se encierran en dos: en hablar poco y sufrir por Dios.

  O 22 de abril o xeneral José Gutiérrez de La Concha, que viña de Ourense, entrou no concello de Teo e pasou a noite na casa reitoral de Baamonde. Ás cinco da mañá do día seguinte, saíu aceleradamente cara a Pontevea, pero ao observar os movementos dos insurrectos sobre Montouto volveu atrás para enfrontarse a eles.

  Entrou en combate ao berro de "¡Viva la Reina! ¡Mueran los traidores!" por Pontillón dá Ribeira, á saída de Cacheiras. Foi avanzando a súa posición á esquerda. Os gardas civís apostados nas casas contestáronlle cun "vivísimo fuego" ao berro de "¡Viva la Reina libre! ¡Abajo el dictador!".

  As tropas de Solís formadas polo batallón de Zamora, os provinciais de Xixón e Segovia, os gardas civís mandados por don Ángel Ruíz Pons, 2 compañías de milicias, 60 licenciados do exército e 25 voluntarios tiveron que retirarse cara a Santiago ante a superioridade das tropas gobernamentais.

  Na cidade (Sar, Hórreo, Camiño Novo...) loitaron casa por casa, ata refuxiarse no mosteiro de San Martiño Pinario, no que finalmente se renderon, acabando así a Batalla de Cacheiras (ou de Montouto) este 23 de abril de 1846.

 

  En Ordes, mentres tanto, a situación vivíase con preocupación. O alcalde Domingo Moar Méndez manda vixiantes máis aló de Sigüeiro para saber como vai a batalla. Informa ao "Señor Comandante General de la columna de Operaciones" que ás tres e media da tarde "hacia las inmediaciones de Santiago se oía fuego como de batidas sin que se sepa otra cosa de la que pueda dar conocimiento".

  Mentres que Compostela sufría o saqueo das tropas ao mando do xeneral de la Concha, Solís entregouse como prisioneiro a cambio de que ninguén dos que o apoiaran fose executado por esta sublevación, pero o capitán xeneral Juan de Villalonga, baixo as ordes expresas de Narváez -que esixía un castigo exemplar- era partidario da execución de todos os implicados.

 

  En principio a idea era levalos á Coruña, para ser sometidos a consello de guerra. Villalonga, ante un posible levantamento do pobo coruñés, rematou por nomear un tribunal militar especial e o 25 de abril os reos son levados á localidade de Ordes.

 Aquí a lenda local di que o alcalde Domingo Moar negouse a asinar a orde de execución (ou que non atoparon a ninguén para asinar, cousa máis probable), polo que emprenderon camiño de Carral e alí o segundo alcalde Fernando Insua si deu a súa autorización.

  A execución levouse a cabo ao día seguinte (26 de abril) nuns prados inmediatos á esquerda do camiño da igrexa parroquial de San Estebo de Paleo. Alí os oficiais foron fusilados e entregados ao cura párroco para o seu enterramento no cemiterio da igrexa. Solís, en cambio, foi fusilado no adro. Con entereza solicitou permiso para dirixirse ao pelotón, rexeitando dar as costas aos seus executores e a que se lle vendasen os ollos.

  En Paleo descansan Solís e os seus compañeiros, coñecidos como "Os mártires de Carral".