Ordes no Antigo Réxime

  Este artigo esta copiado da páxina "Casa da Eirexe" de Manuel Lamazares.

  Imos analizar a situación administrativa das Terras de Ordes durante o Antigo Réxime (séculos XVI-XVIII). Ocupaban a parte noroeste da rexión e estaban a cabalo entre as antigas provincias de Santiago (73% do seu terrritorio), Betanzos (3%) e A Coruña (25%).

  Comprendían 13 xurisdicións, cunha superficie total de 753 Km², das cales as máis extensas eran Mesía e Folgoso, que rondaban os 200 Km² (20.000 Hectáreas), e as máis pequenas, Budiño, Altamira e Meirama, que non superaban os 10 Km². Coa división provincial de 1833, todas as xurisdicións da Terra de Ordes integráronse na nova provincia da Coruña.

XURISDICIÓN	Km2	XURISDICIÓN	Km2
Mesía	204	Sobrado	19
Folgoso	188	Xallas	16
Vilarprego	94	Monzo e Restande	13
Montaos	92	Budiño	8
Encrobas	64	Altamira	7
Rus	21	Meirama	7
Gorgullos	20	TOTAL	753

Os dominios señoriais na Terra de Ordes

  Do total da superficie do dominio señorial, o 60% correspondía á nobreza titulada ou alta nobreza, o 32% ao clero secular, o 5% ao clero regular, o 2% eran terras de realengo e só un 1% pertencía á fidalguía.

DOMINIO	Nº Freg.	Km2	%
Nobreza titulada	43	453	60
Clero secular	26	240	32
Clero regular	3	40	5
Realengo	2	13	2
Fidalguía	1	7	1
TOTAIS	75	753	100

  Na lista de maiores posuidores figuraban en primeiro lugar o Arcebispo de Santiago, con dominio sobre 240 Km² (unhas 24.000 Hectáreas), seguido polo Conde de Altamira con 189 Km², o Conde de Grajal (94 Km²) e o Marqués de Montaos (92 Km²).  A maior distancia atopábase a Marquesa de Astorga con 78 Km², e en último lugar os Mosteiros de San Martiño (21 Km²) e o de Sobrado (19 Km²), seguidos das terras de realengo (13 Km²) e finalizando coas terras de don Bernardo Basadre (700 Hectáreas).

  Por estamentos, a nobreza titulada controlaba o 60% do territorio (453 Km²), con 43 freguesías. Estaba representado por catro grandes posuidores: o Conde de Altamira, con 189 Km² -22 freguesías-, o Conde de Grajal con 94 Km² -7 freguesías, unha delas compartida con D. Joseph Rey-, o Marqués de Montaos con 92 Km² -10 freguesías- e a Marquesa de Astorga, con 78 Km² -4 freguesías, unha delas compartida con don Lucas Sanchez-.

  O clero secular exercía a sua xurisdición sobre un total de 240 Km² e 26 freguesías, sendo o único representante o Arcebispo de Santiago que exercía o seu dominio en todas elas agás a de Xanceda que estaba compartida con don Juan Pimentel.

  A moita máis distancia xa se encontraba o clero regular, con dominio sobre 4.000 Hectáreas e 3 freguesías, repartidas entre o Mosteiro de San Martiño de Santiago (21 Km² da freguesía de Vila de Abade na xurisdición de Rus), e o Mosteiro de Sobrado, con 19 Km² que acumulaban as dúas freguesías de Cumbraos e Cabrui.

  O realengo limitábase á xurisdición de Monzo e Restande, con 1.300 Hectáreas.

  Por último, a fidalguía representada por don Bernardo Basadre ocupaba unha superficie de 700 Hectáreas, as da freguesía e xurisdición de Meirama.

FONTES:

- Os datos sobre as xurisdicións e señoríos de todo o territorio galego foron elaborados por Manuel Lamazares utilizando ferramentas de xestión informática e de información xeográfica (GIS) a partir do Censo de Floridablanca. Aínda que segundo Pegerto Saavedra (Discurso de ingreso na RAG) os datos de Floridablanca simplifican a realidade e cita como exemplo a "Descripción" de Miguel Bañuelos, que cifra o número de xurisdicións para toda Galicia en 664, fronte ás 509 de Floridablanca (segundo Saavedra isto era debido a que nalgúns casos había unha titularidade compartida), iso non significa que o Censo de Floridablanca non tratara con rigor os seus datos, antes ben, sen a súa aportación non teriamos unha idea tan clara da composición e distribución das xurisdicións do Antigo Réxime.

- Como base para elaborar os mapas utilizou os datos do Censo de Floridablanca do ano 1785 España dividida en provincias e intendencias, y subdividida en partidos.

- Para aclarar algunhas dúbidas utilizou as Respuestas Generales del Catastro de La Ensenada e o Diccionario de Miñano.

- Para Galicia a obra de Francisco Javier Río Barja "Cartografía Xurisdiccional de Galicia no século XVIII", Consello de Cultura Galega.