O fin dos Fielatos

  Hoxe ás novas xeracións pódelle parecer incrible, pero en España ata principios dos anos 60 do século XX non se podía entrar nunha cidade (e mesmo nalgunhas vilas grandes como Pontedeume) levando algún alimento sen pagar un imposto. Nas estradas de acceso había unhas casetas de cobranza, coñecidas popularmente como Fielatos, termo que procedía do "fiel" ou agulla da balanza que se usaba para a pesada. Os funcionarios, pola súa banda, eran coñecidos como "consumeiros" porque cobraban o "consumo".

  O nome oficial destas casetas de cobranza de arbitrios e taxas municipais sobre o tráfico de mercadorías era o de Estación sanitaria, xa que ademais da súa función recadatoria servían (en teoría) para exercer un control sanitario sobre os alimentos que entraban nas cidades.

  Os ordenses que ían a Santiago atopaban o fielato ao bordo da estrada, antes do que agora é a sede da Xunta (a altura máis ou menos do McDonalds). Cando ían á Coruña había un en Pedralonga, no cruce coa Vedra, pois aínda non se desviaban os viaxeiros pola Avenida Alfonso Molina, que non existía.

  Aínda que moita xente asocia os fielatos ao franquismo, isto é incerto. Xa existían moito antes, pois tiñan a súa orixe na antiga alcabala, o imposto que gravaba o comercio durante o Antigo Réxime. Pero na súa versión moderna foron creados en 1845, froito dunha reforma tributaria do ministro Alejandro Mon no reinado de Isabel II.

 

  Durante anos e anos os campesiños que se achegaban a vender queixos, polos, ovos frescos ou verduras, as leiteiras que chegaban cos seus burros ou en tranvía co leite fresco, ou calquera viaxeiro que quería levar aos seus familiares da cidade o agasallo dalgunha hortaliza ou carne do porco sacrificado tiñan que pagar relixiosamente o "consumo".

  Relixiosamente se non se facían trampas, claro. Porque obviamente había moitos que non quería pagar e usaban o inxenio e a picaresca. Abundaban os relatos de xente escondendo comida nos sitios máis insospeitados (como un acordeón!) ou mesmo vestindo con roupa de neno algún porquiño ou carneiro. Outros, ao ser pillados, preferían tragar a comida (ou beber o garrafón de viño) diante do consumeiro antes que pagar o imposto.

  Como o horario dos fielatos era oficialmente entre a saída do sol e o ocaso, a forma de contrabando máis habitual era tentar meter os produtos pola mañá moi cedo antes da saída do sol. De aquí ven a expresión “de matute”, que ven da palabra latina Matuta: “a deusa Aurora” (que tamén deu maturinus "matinal"), e que posteriormente se aplicaría a todo tipo de contrabando e mesmo a timos de calquera especie.

 

  Con toda esta historia ao lombo a principios dos anos 60 os fielatos xa eran unha auténtica reliquia, máis un estorbo que algo útil. Así que os grandes municipios empezaron a pensar en desfacerse deles. En 1961 foron suprimidos nas ciudades de Pontevedra e Ourense. O resto das cidades galegas estaba estudando a súa eliminación, pero o goberno central adiantouse a estes plans.

  No BOE do 27 de decembro de 1962 apareceu publicada a lei pola que se suprimían estes impostos municipais. Así os concellos deberon eliminar todos os fielatos o 31 de decembro, co que o 1 de xaneiro de 1963 foi o primeiro día en décadas no que calquera mercadoría puido entrar libremente na Coruña, en Santiago e nas outras cidades de toda España.

  Por certo que o concello de Santiago comunicoulle aos empresarios que, posto que agora non habería fielatos, deberían modificar á baixa o prezo dos produtos para que aos consumidores lles chegase o beneficio desta medida. E... oh, enorme sorpresa! Oh, desengano cruel!... os prezos (adiviñástelo?)... non baixaron!