viernes, 25 de julio de 2025

Carrilana e primeiros autobuses

  Velaquí un interesante artigo de José Rey-Alvite Feás (asinando como José Rey F. Alvite) publicado no xornal El Correo Gallego o 31 de decembro de 1958, falando de como Santiago era naquela época un importante nó de comunicación -parte que omitín- e rememorando os vellos tempos da carrilana. O artigo tiña algúns erros en datas e nomes pois dependía da memoría de don Santiago Carballal, así que permitinme corrixilos. As correccións están en cor azul.
 

[...] Los tiempos de "LA CARRILANA" - 9 horas de viaje y ¡en La Coruña!
  Ya no constituye problema de tiempo el viajar. Se llega a donde uno se lo proponga en lucha contra el reloj. Ahí están los veloces autos de turismo, los trenes expresos con sus potentes diesel y el máximo avance en la velocidad: los aviones. Ya nadie se acuerda de las incomodidades de antaño. Por ejemplo el recuerdo de "La Carrilana" solo queda en la mente de los viejos.
  Esta "Carrilana" de la que tantas veces hemos oído hablar y a la que en esta ocasión nos ha remitido en una jugosa conversación el decano de los automovilistas santiagueses, don Santiago Carballal, tenía su administración en la Inquisición, donde hoy se alza el Hotel Compostela. Por el año 1905 y 1906 era el medio más rápido de locomoción que tenían para trasladarse de la Coruña a Santiago las personas que sentían verdadera necesidad de viajar. Nueve horas de zarandeo viaje ¡y en La Coruña por fin! Tres tiros de mulas se alternaban en el recorrido. Máximo el mayoral y el "delantero", ayudados de cualquier zagal, por ejemplo "El Primo" o "El Cojo" arrancaban aquellas asombrosas velocidades. Ocho pesetas costaba el billete a La Coruña en interior, con capacidad para doce viajeros y cinco pesetas en cupé, tragando todo el polvo que las caballerías y las ruedas del carruaje arrancaban a la pésima carretera.
  Comerciantes y estudiantes eran quienes más utilizaban este ya histórico vehículo. La fiebre de los viajes había de venir con los años, que habría de ir perfeccionando los medios de locomoción hasta todo este alarde que hoy vemos casi con ojos atónitos. ¡Qué diría, si los viese, de tanto progreso "O Carabellón"!
  O Carabellón era un viejo zapatero -recuerda el señor Carballal- que tenía su tenducha en donde hoy está el pórtico del Hotel Compostela. Allí consumía las horas remendando zapatos. Él decía adiós todos los días a la Carrilana y también la recibía, mezclado entre los mozos de las fondas que "cazaban" viajeros. Una tarde no le dijo adiós, sino que O Carabellón y su tienda fueron a remolque detrás de la Carrilana, porque unos estudiantes habían atado una cuerda al kiosco del viejo remendón de calzado y el otro extremo a la trasera de la diligencia.
 
 
Los coches de vapor. Competencia entre ellos y la Carrilana
  La Ferrocarrilana se topó en su camino polvoriento con un enemigo fuerte allá por el año 1906 o 1907. Don Antonio Sanjurjo ponía en servicio entre Santiago y La Coruña el primer coche de vapor. Cuatro horas de ventaja sobre el coche de caballos consistía para este un duro golpe. Y surgió la competencia entre ambos sistemas de locomoción, que señalaba, sin embargo, la preponderancia del automóvil que transportaba veinte viajeros y cobraba por el mismo viaje siete pesetas. El mismo Sanjurjo trajo más tarde el primer automóvil de gasolina, el famoso "Patria" [en 1910], que acortaba la duración del recorrido en una hora.
  Así fue quedando desplazada la Carrilana de la parada en el Mesón del Viento para que descansasen los caballos y pudieran los viajeros tomarse la clásica tortilla...
  También desapareció el kiosco del Carabellón, que no saldría otra vez por los aires para jolgorio de los estudiantes bromistas.
 
Competencia de empresas
  En toda esta historia de las comunicaciones por carretera entre Santiago y diversas ciudades de Galicia aparecen, -siguiendo el relato que nos hace el señor Carballal- la empresa de Sevio, que interpuso una seria competencia a las demás líneas en La Coruña. ¡Más barato, señores! Se podía ir por dos pesetas, tomando café en Órdenes, en casa de Liñares, que pagaba la empresa. Imaginémonos el gran éxito que este servicio de automóviles tenía sobre los demás.
  -Claro que unas veces se llegaba y otras no- recuerda, con una sonrisa, el señor Carballal.
  Funcionaba El Noroeste, con sus coches blancos Hispano-Suiza, de bandaje macizo que iba dejando atrás, por anacrónicas, las llantas de hierro. Y andando el tiempo surge la empresa Castromil, que inicialmente tuvo su administración en la Plaza del Toral. La Emprendedora, con un Dio a gasolina, iba a Noya y en su volante se lucía Isidro "El Mazaroco". Grato recuerdo dejo también la desaparecida empresa automovilística de "El Ideal Gallego", que se atrevía por las lamentables carreteras a Noya y a otros puntos.
  -En esta última -recuerda el señor Carballal- éramos once socios y de ellos el mejor accionista era yo. Había que trabajar como cualquier empleado.
  Y siguió hablándonos de otros servicios de coches de vida más o menos larga, hasta que en año "veintitantos" [concretamente en 1924] surgieron las exclusivas y las pequeñas empresas han ido desapareciendo paulatinamente para dar paso a las fuertes organizaciones de transportes por carretera que hoy existen y convierten a Santiago en ese importantísimo nudo de comunicaciones que todos conocen.
 
 
 
No había accidentes porque el tráfico era insignificante
  -El porcentaje de accidentes que se registraban era tan insignificante que cuando ocurría el más mínimo daba tema para mucho tiempo -dice nuestro interlocutor-. Apenas había tráfico rodado que se reducía a líneas de pasajeros.
  Porque fue mucho después de los primeros tiempos de los coches a gasolina cuando aparecieron los autos particulares, Bruzos se paseó en el suyo, luego Ríos el sombrerero también adquirió otro; más tarde el señor Carrete exhibía un modelo de un cilindro. Eran los tiempos del conductor con pasamontañas, gafas de celuloide y altos leguis.
  Metían un ruido infernal. No se podía dormir. Y cuando se "arriesgaban" a realizar un viaje a Pontevedra, por ejemplo, las despedidas casi eran patéticas -añade. [...]
José Rey F. Alvite

martes, 22 de julio de 2025

O ano 1962

 
  En 1962 parecía inicialmente que a Guerra Fría baixaba de intensidade cando os USA e a URSS intercambiaron prisioneiros: o piloto Francis Gary Powers polo espía Rudolf Abel, pero en outubro un avión U2 descubriu unha base de mísiles en Cuba. Despois de estar ás portas da guerra, a URSS anunciou en outubro a retirada deses mísiles da illa. Outro protagonista do ano foi Alxeria que, logo de longo tempo de loita do FLN, declarou a súa independencia de Francia o 5 de xullo, provocando así o éxodo de case un millón de "pés negros" (descendentes dos colonos europeos). En outubro tivo lugar a 1ª sesión do Concilio Vaticano II que cambiaría a Igrexa Católica. Ese ano tamén se creou o xerme de Amnistía Internacional e a ONU condenou o Apartheid da República Sudafricana.
  No ámbito tecnolóxico continuaron as probas nucleares, a carreira espacial e lanzouse o Telstar 1, primeiro satélite de telecomunicacións do mundo, propiedade da ATTC. Sería o primeiro paso para a conectividade global. Anecdoticamente tamén foi o ano dos 100 puntos de Chamberlain na NBA e da Fuga de Alcatraz, prisión que pecharía ao ano seguinte.
 
  1962 foi o ano no que naceu Spiderman e houbo fantásticas películas e preciosas cancións como a mítica "Stand by Me". Tamén foi o ano do 1º concerto dos Rolling Stones no Club Marquee e do lanzamento do "Love Me Do" que daría orixe á posterior Beatlemanía.
 

  España solicitou o ingreso no mercado común, por suposto en vano. A nivel político os tecnócratas, que querían mellorar o nivel de vida dos españois para garantir o seu apoio ao Réxime, consolidaron o seu poder. Apoiados por Carrero Blanco, entraron no goberno López Bravo (Industria) e Lora Tamayo (Educación). A facción contraria, os «aperturistas» liderados polo ministro e delegado dos sindicatos Solís, colocou a Fraga como ministro de Información e Turismo. Solís sería tamén quen enfrontaría o maior problema dese ano para o Réxime, a folga mineira en Asturias. Unha das súas consecuencias sería o nacemento de Comisiones Obreras. A oposición mentres tanto celebrou unha xuntanza en Alemaña que foi alcumada pola prensa franquista como o Contubernio de Múnich. Ese ano tamén se celebrou en Atenas a voda de Juan Carlos de Borbón con Sofía de Grecia, e en Francia a 1ª asemblea de ETA. O peor foron unhas chuvias torrenciais en Cataluña e Levante que causaron centos de mortos na comarca do Vallés.
 
No mundo da cultura 1962 foi o ano no que Torrente Ballester rematou a monumental triloxía Los gozos y las sombras, publicouse a reivindicativa novela Las ratas de Delibes e estreouse no teatro El concierto de San Ovidio de Buero Vallejo. O cine deu películas tan boas como Atraco a las tres, La gran familia ou Gritos en la noche, e debutou Rocío Dúrcal con Canción de juventud, competencia para unha Marisol exitosa con Tómbola que ademais tamén foi a canción do ano só por detrás de "Perdóname" do Dúo Dinámico e "Cuando calienta el sol" -xa de 1961- dos irmáns Rigual.
 
  Galicia en 1962 seguía sendo fundamentalmente agrícola como podedes ver neste vídeo. Pero tamén avanzaba no ámbito industrial, por exemplo a empresa Larsa de Vilagarcía empezou a producir leite en bolsas, o que non evitaba unha forte emigración agora cara a Europa. Dentro do ámbito da cultura apareceu unha obra capital: a "Longa noite de pedra" de Celso Emilio Ferreiro.
 
En Ordes ese ano remataron as obras de ampliación da igrexa parroquial (a falta da torre norte e a escaleira) e a panadería de Francisco Fuentes pasou a ser a Panadería Milagros.
XANEIRO: Comezou o ano podendo presenciar todos os xoves durante meses os adestramentos do RC Deportivo da Coruña en Vista Alegre para coidar o deteriorado céspede de Riazor.
FEBREIRO: Xuízo contra 12 mulleres de Mercurín. Morreron Julio Liñares Castro, José Rodríguez Liñares, viúvo de Cándida Gómez Gómez, aos 79 anos Pedro Concheiro García aos 46 anos e Josefa Gende Varela, viúva de García do Casal e nai da panadeira Fleira, aos 92 anos. Ademais en Leira faleceu Pedro Moure Gómez aos 84 anos e Manuel Varela Franqueira aos 80 en Lesta.
MARZO: Grave accidente na estrada Ordes-Trazo: volcou un tractor morrendo o mozo de 17 anos Eduardo Carrillo Liste (17 anos) e feridos o condutor Ricardo Rodríguez Noya e Andrés Muiño Gianzo. Morreron Manuela Mosquera Villaverde da Espenica e José Ferro Manteiga en Buscás aos 67 anos.
ABRIL: O Ordes perdeu en Vista Alegre fronte ao Deportivo B. Morreu Manuela Areoso Golán aos 77 anos.
MAIO: O Arenal goleou en Ordes ao Rayo por 6-0 logrando así ser finalista do Torneo Primavera de xuvenís. O día da Ascensión 31 de maio, partido entre o Sigüeiro e o Rayo que gañaron os locais 3-1.
XUÑO: Xuízo contra Andrés Fraga Gómez e a súa muller Dolores Ríos Boquete por parricidio. Santa Misión en Abellá e Mesos. O tenente da Garda Civil Emilio Prado Lorda ascendeu a capitán e foi trasladado a Vilagarcía de Arousa. Morreu Dolores Suárez Calviño aos 80 anos en Poulo.
XULLO: Naceron Gonzalo, 1º fillo do médico Antonio Concheiro Carro, e a 1ª filla de Fausto Blanco.
Multa a numerosos veciños de Ordes por queimar rozas. 1000 pesetas da época para Andrés Candal Ríos, Manuel Sueiro Peña, José Precedo Louro, Manuel Candal Louro, Jesús Blanco Rodís, Constantino Vázquez Rivas, Jesusa Busto Sánchez e Dolores García Noya. Outra de 250 pesetas para José Candal López, Manuel Blanco Reboredo, Pedro Brandariz Villaverde, Manuel Garaboa, Ricardo Rama Seijo, Ramón Mesías Candal e Jesús Liste Caamaño (estes últimos tomaron precaucións para que o lume non se propagase, por iso a multa era menor).
AGOSTO: O día 20 voda de José Manuel Castro Ferreiro e Marisol Mariño Franqueira. Morreu José de la Fuente Eirín Che.
SETEMBRO: Morreu José Liste Noya, marido de Manuela del Río Couselo, aos 71 anos en Parada.
OUTUBRO: O equipo do Ordes eliminado do campionato galego de afeccionados por negarse a xogar a prórroga nun partido contra o Compostela. Morreu José Pena Gestal en Leira e Francisco Iglesias Juncal en Montaos.
NOVEMBRO: Estábase buscando emprazamento para a antena de RTVE que finalmente remataría colocada no Mesón do Vento. Voda do xuíz nado en Frades José Mª Botana López con Mª Dolores Torrón na Coruña. Dous labradores de Guindibóo mortos por unha explosión de metano dentro dun pozo.
DECEMBRO: O día 12 empezou a funcionar a Axencia de Extensión Agraria na rúa Calvo Sotelo (Lagartos). Morreron o neno Juan de Dios Abeijón Casas e Antonia Botana Vázquez en Buscás.

viernes, 18 de julio de 2025

Feiras en 1900

  Grazas á obra "Historia comercial de La Coruña" (1900) do escritor Francisco Tettamancy Gastón (1854-1921) podemos coñecer con bastante precisión cantas feiras había na comarca e que produtos se vendían nelas a finais do século XIX.
 
  No sin fundamento se ha dicho siempre que la montaña es el granero del país, por las grandes extensiones de terreno que se cultiva en cereales, especialmente en trigo y centeno. Y tanto es así, que el labrador de dicha comarca, por regla general, el pan que come, lleva más mezcla de centeno y trigo que maíz, lo que no sucede con el de la Mariña, que se condimenta casi con este último fruto solamente.
  Como el partido judicial de Arzúa, el de Órdenes es extremadamente montañoso y sus ferias son de gran alcance, especialmente en frutos, no sin que predomine también el ganado vacuno, de cerda, caballar, mular y a veces hasta el lanar y cabrío, pues es país Órdenes donde la cría de estas dos últimas especies se halla regularmente desarrollada.
  Verifícanse las ferias del expresado partido judicial en esta forma:
  El ayuntamiento de Buján tiene dos, que son los primeros y terceros martes de cada mes en Bembibre, consistentes en granos del país, ganado vacuno, caballar, cabrío y lanar, y producciones del país.
  El de Cerceda mantiene tres: la primera en la capital, en su amplio campo, el último sábado de cada mes, de ganado vacuno y frutos del país; la segunda en la parroquia de Rodís, lugar de Santo Mauro da Silva, el tercer domingo también de todos los meses, de ganado vacuno, caballar, granos, etc., y la tercera de la misma índole, en San Amariño da Silva, en la citada parroquia de Rodís y se celebra la víspera del primer domingo del mes.
  El de Frades no sostiene más que una feria la víspera del segundo domingo de cada mes, en el lugar de San Roque, parroquia de Moar. Sus transacciones son de ganado vacuno, aves domésticas, quesos, caza, etc.
  El de Mesía tiene dos ferias, una el último domingo de todos los meses, en la Puebla de Mesía, que es de ganado vacuno, aves de corral, quesos, caza y otros efectos; y la otra en Bruma (Hospital), los primeros sábados de mes, que se concreta a la venta de granos y algún ganado vacuno.
  El de Órdenes, o sea la capital, verifica tres excelentes ferias mensuales, que son: la de la Adina, en el Mesón del Viento, en un extenso campo ligado a la carretera de Santiago, los terceros sábados de cada mes, de ganado vacuno y cerda y toda clase de productos del país, abundando los granos; la de Poulo, en la parroquia de su nombre, los segundos domingos de todos los meses, de ganado vacuno y frutos; y dos en la villa, o cabeza de partido, de consideración, que tienen lugar los terceros y últimos domingos del mes, a los que concurren ganados vacuno y de cerda, toda clase de frutos y más productos del país en gran abundancia.
  El distrito de Oroso tiene tres ferias también de consideración, que se realizan: la primera en Sigüeiro, parroquia de Oroso, denominada Foca, el primer martes de cada mes, a la que concurren ganado vacuno y productos del país; la segunda en la parroquia de Calvente, llamada del Cachopal, que tiene efecto los días 18 de cada mes, consistente en granos del país, manteca, queso, huevos, etc.: y la tercera es la famosísima y legendaria de la Garabanxa, en la citada parroquia, que se verifica el último sábado de todos los meses en un amplio y pintoresco campo poblado en su mayor parte de copudos castaños y robles. En las transacciones de esta feria, que son numerosas, sobresalen el ganado vacuno, de cerda, lanar y alguno caballar, vendiéndose además en los puestos de piedra y cobertizos (1) enclavados en aquel lugar y próximos a una ermita que está bajo la advocación de la Natividad de Nuestra Señora (2) toda clase de tejidos, granos, manteca, aves, caza, huevos y demás productos del país.
  El ayuntamiento de Tordoya sustenta otras tres ferias de no menor importancia, que se llevan a cabo: la primera en Villadabad, el primer domingo de todos los meses; la segunda en Cabaleiros el sábado anterior al segundo domingo del mes, y la tercera en Santa Eulalia de Gorgullos el primer sábado de todos los meses. La especialidad de estas ferias son el ganado vacuno, además de las producciones del país.
  El de Trazo, alimenta otras dos muy aceptables, denominadas de Santa Lina, la primera en Principal de Benza los días 26 de cada mes, y la segunda en Retorno de Benza el lunes siguiente al segundo domingo del mes. Ambas ferias son también de ganado vacuno, aparte de la concurrencia de los frutos del país, como granos, aves domésticas, huevos, miel, manteca, etc.
 
(1) Es dueño de estas propiedades el presbítero coruñés nuestro querido amigo D. Daniel de la Rosa.
(2) Todos los años, el 8 de septiembre, día de esta festividad, celébrase en la Garabanxa una famosísima romería, a la que afluyen millares de familias de aquellos contornos, y muchas de ellas de largas distancias.
  En el año de 1889, cuando regía la parroquia de Calvente el que lo es actualmente de la de Papucín nuestro buen amigo D. Cándido Mosquera Carballido, concurrió a dicha festividad el Orfeón Coruñés núm. 4, dejando recuerdos tan gratísimos que aún hoy se comentan y seguirán comentándose por mucho tiempo, tanto entre los sencillos labradores de aquellos lugares, como entre la buena sociedad de la villa de Órdenes, en donde dicha colectividad coral fue agasajada espléndidamente.

lunes, 14 de julio de 2025

O ano 2010


  No ano 2010 o mundo continuaba en crise, aínda que en Dubai se inaugurase o Burj Khalifa, o edificio máis alto do mundo. En xaneiro tivo lugar un terrible terremoto en Haití con máis de 250.000 vítimas. Nos Estados Unidos comezaba o "Obamacare", un cambio no seu sistema sanitario. En Uruguay chegou ao poder José Mújica e en Brasil iniciaba a presidencia de Dilma Rousseff, mentres en Chile era Sebastián Piñera, o primeiro político de dereitas desde Pinochet, que ostentaba a presidencia. Neste último país tivo lugar o suceso máis rechamante: un accidente nunha mina na que quedaron atrapados 33 mineiros a máis de 600 metros de profundidade. Despous de dous meses foron rescatados con vida, evento que conmoveu a todo o planeta. O ano finalizou cun incidente aparentemente insignificante: a detención do vendedor ambulante Mohamed Bouazizi de 26 años nunha localidade tunecina.
  2010 foi tamén o ano en que Steve Jobs presentou o iPad e naceu Instagram.
 
  2010 comezou co gran éxito "Tik Tok" de Kesha, continuou con "California Gurls" de Katy Perry, "Just the Way you Are" de Bruno Mars e o bombazo mundial do "Waka Waka" de Shakira. Na época dourada das series de TV, Lost chegou ao seu decepcionante final. A película máis influínte foi Inception de Nolan. Tamén vimos The Social Network e animacións como How to Train Your Dragon e Despicable Me coa aparición de Gru e os Minions.
 
  En España, despois do socavón que significou 2009, houbo unha lixeira recuperación do PIB, pero o ano seguiu sendo malo. En marzo ETA matou por 1ª vez un xendarme francés e agudizouse o problema catalán. En xullo houbo unha gran manifestación en Barcelona contra a resolución do TC contra o Estatut, logo en novembro CIU gañaría as eleccións autonómicas despois de dúas lexislaturas de tripartito, chegando á presidencia Artur Mas. O ano rematou cunha folga de controladores aéreos que ocasionou a declaración do estado de alarma, por 1ª vez na época democrática. Outro cambio significativo foi o apagón analóxico e o comezo da TDT en abril.
  En cambio foi un ano excepcional no deportivo co 1º triunfo da selección española de fútbol no Mundial de Sudáfrica, gañando a Holanda na final. En novembro España gañou os 3 campionatos e os 3 subcampionatos! de motorismo de velocidade en Cheste.
  En Galicia gobernaba Alberto Núñez Feijoo do PP con políticas de recortes e austeridade que provocaban protestas da oposición pero que non lle afectaron o máis mínimo. O feito de ser Ano Xacobeo trouxo moitos máis visitantes á comunidade, sendo un alivio para a crítica situación económica. En decembro unha tecnicamente quebrada Caixa Galicia fusionouse con Caixanova dando lugar a NovaCaixaGalicia (posterior Abanca).
 

  Ordes, que ese ano chegou aos 13.000 habitantes, empezou 2010 coa última nevada de importancia e un temporal de vento que deixou 150.000 euros en perdas.
  O goberno de Manuel Regos seguía forte a pesar dalgunhas dificultades como a sentenza de ter que pagar case 50.000 euros ás orquestras contratadas por Martino en 2007. Os que estaban en crise eran os seus socios do PSOE. En xaneiro Ana Mª Álvarez Pérez deixaba a Corporación por razóns "estrictamente persoais", sendo substituída por Xesús Pampín, que tamén sería cesado en xuño por criticar o excesivo gasto do concello en festas en prexuizo dos servizos sociais. Isto propiciou unha rectificación do goberno que, aínda que en principio o negou, presentou logo uns orzamentos "de austeridade" de 16,7 millóns de euros. Pola súa banda o PP rematou coa época "martinista". Estrella Vázquez Varela foi nomeada presidenta da comisión xestora, apostando pola integración das distintas correntes, pero a partir do verán chegou o novo líder, ex-membro do partido de Gozález, pero validado polo propio don Manuel Fraga: José Luis Martínez Sanjurjo Martís sería quen dirixiría o asalto ao poder, aínda que xa antes de comezar atopou un pequeno atranco na deserción de Díaz Hermida con motivo da edificación da nova Casa Consistorial.
 
 
  O máis significativo para a vila foi o comezo das obras da 1ª fase da Ronda Leste en marzo e as da 2ª en outubro. O 16 de xaneiro inaugurouse o Museo do Traxe e en novembro a actual biblioteca (agora nos baixos da Alameda) que duplicaba a capacidade da anterior. Ademais iniciouse a construción do novo consistorio e antigas unitarias como a de Poulo e outros edificios como a reitoral de Beán transformáronse en locais sociais.
  A pesar da crise as festas de todo tipo seguían a tope. En marzo o bispo Julián Barrio visitou a vila para asistir á coroación da Virxe das Dores. En abril houbo nova edición de Expo Ordes con visita do presidente da Deputación Moreda e o día 30 a 3ª Gala contra o cancro coa recordada caída de Isabel Pantoja. En xuño volveu o Revoltosa Rock. En xullo Parada non quixo quedarse atrás e pagou á Panorama e á París de Noya! En agosto chegou unha nova edición de Brincadeira con Siniestro Total e a Orquesta Mondragón, logo o 1º certame de Desordes Creativas con aquel mítico mural de Liqen Jakkala, e finalmente as festas patronais que contaron con orquestras de 1º nivel e a actuación da parella cómica Nucha e Mucha. En setembro Poulo tamén contou con Bámbola e Olympus.
  Contrastaba este auxe festeiro coa decadencia da Movida que ademais viu como no sábado 23 de xaneiro un mozo compostelán de 16 anos morría diante do pub Cómic (por causas naturais). O traspaso do Pub Scoita (polo que pedían 40.000 €) sería impensable uns anos atrás.
  Os personaxes máis destacados foron o cardiólogo nado en Vilar, Alberto Bouzas Mosquera (que entón tiña só 33 anos), premiado pola revista The Lancet e o empresario Ramón Carro Romero que foi nomeado "Fillo Predilecto". O deceso máis notable foi o do avogado Jaime de Castro.
  Outras novas foron a sentenza favorable ao Concello contra a construtora Chofricas e o inicio do PXOM. Máis anecdótico foi a chegada dos parrulos ao paseo fluvial que gañou así o seu nome popular de "Paseo dos patos". E o máis divertido foi a cruenta guerra en Internet da entón moi activa asociación Foucelhas contra Ordessiete e un tal Varuspoulos, que nos trouxo momentos e frases memorables.

miércoles, 9 de julio de 2025

Bares, que lugares!

  No ano 2009 un estudo feito por La Caixa informou que en Santiago había 1.192 bares, cafeterías e restaurantes. Desde 2004 aumentara o número nun 6,3%. Comparaba ese número co de oficinas bancarias que era de 110. Así que dando un paseo por Compostela atopábanse 10 bares por cada sucursal bancaria.
  Ese número supoñía que había un establecemento hostaleiro por cada 79 veciños. Así Santiago era a cidade galega con máis locais per cápita por diante de Lugo (101), A Coruña e Ferrol (102) e Pontevedra (103).
  Pero aínda Santiago palidecía fronte a un concello que tiña ao lado. Si... adivinástelo. ORDES era ese lugar. Grazas aos moitos anos de movida (que estaban a piques de rematar) chegaba a esta alucinante cifra: un establecemento por cada 63 habitantes, o que o colocaba non só no primeiro lugar de Galicia senón tamén de España.
 

  Ao longo da historia da vila houbo unha morea de tascas, tabernas e bares que xa desapareceron. Aquí unha mínima mostra desde os anos 50 na que non están os pubs da movida nin locais modernos porque é practicamente imposible recordalos todos.
 
Na curva do Cano estaba o Estremeño. A Chabola foi un restaurante especializado en paellas antes da súa triste decadencia. En Merelle estaban o bar Zamora, os Blancos e o Mercurín.
No norte de Alfonso Senra a Parrillada Ramiro cambiou varias veces de mans e segue funcionando como kebab. En fronte, onde hoxe hai unha froitería, estaba o Bodegón Queimada, que atendía Blanca Nieves Quindimil, a muller de José Mª Fuentes.
No edificio de 10 pisos estaba a Cervecería Couto, que nos anos 90 deu nome a un equipo de fútbol sala. Detrás a Mina, local que pasou por varias mans.
Na rúa Rosalía preto da esquina con Alfonso Senra estivo a Raxaría Albariña. Onde está Froiz houbo un bar que durou pouco tempo, o Jaypi. Algo máis abaixo un dos bares históricos de Ordes, o Avenida de Carlos Regos, que foi o primeiro con televisión e con moitos parroquianos embobados mirando para ela.
Alfonso Senra 96 era a dirección do Casino no que había bar (tamén estivo un tempo na Mina). Na esquina destacaba a Parrillada Moar, que Antonio Moar herdou do seu pai Rafael. Logo o Bar Fraga que estaba no calexón de Correos (hoxe Rúa Reconciliación).
No centro da vila, fronte á Alameda estaba a Cafetería 7 mares (e churrería El Pirata), o bar de Antón do Túnel, o Juanito, que foi o primeiro con televisión en cor, e o histórico Bar Liñares que tiña un espectacular anuncio de Pedro Domecq feito con mosaicos na fachada. No mesmo lugar (A. Senra 129) durou moitos anos o 1X2, o "bar das quinielas".
Na esquina sueste do cruce estaba o bar Guillín e pouco despois o Mira. No camiño a Vilar o célebre Sementes, famoso polas súas tapas de pementos, o Bar Antón e o antigo Mini-Bar de Andrés da Garabanxa. Onde agora está a farmacia había unha das máis vellas construcións da vila (1857), chamada Casa Enrique, polo seu dono Enrique Nouche (1915-1983).
Onde hoxe está o Banco de Sabadell houbo o Bar Caribe, propiedade dun dos irmáns Soneira. En Alfonso Senra 116 o Bar Azul foi moi exitoso, ata que os dous irmáns Louzao que o levaban separaron os seus camiños. Antes e no mesmo lugar houbo outro chamado La Arzuana, que era de Luisa do Albardeiro, e que se trasladaría a onde logo estivo o Bar Antón. Na zona do Matadoiro existiron o Pub Kilé e o Matadeiro (que tivo varios nomes) ao longo da súa historia. No sótano da "Casa das Medias" había unha taberna tracional, o Burato, con bocois de viño postos de pé onde se pousaban as cuncas. Ao lado de Deportes Capitán estivo a Jamonería Órdenes. Por certo que O BURATO fixo publicidade "inversa": un anuncio de 1955 en La Voz de Galicia poñía "Malos viños e nada de mariscos. O que entre en él non ten vergonza por non ter vos artículos (sic)".
 

No Piñeiro había unha taberna con billar de Carmen de Carballido e logo o bar/ultramarinos de Iluminada que despois de anos pechado hoxe é o Rincón do Pincho do seu fillo. Fronte ao Bar da Esquina, xa na rúa de Galicia tivo un bar o maior dos irmáns Cancelada, Manuel Cancelada (1918-2001), que tamén era tratante de madeira. Na rúa nova estiveron o Bestilleiro, o mítico Corzo e o primeiro pub na historia da vila: Arcos.
No Barrio do Paraíso, ademais da cafetería de Manolo no instituto, estaban o bar de Adelina "A Paloma", o de Marina, Bar Susa e algunha hamburguesería para saciar os estómagos adolescentes.
No alto dos Lagartos antigamente había varios establecementos que mesturaban ultramarinos, taberna ou casa de comidas. Eran a de Emilio de Pérez no cruce con Rosalía, a de Carmiña de Veiras na última casa antes do Paraíso, a de José Mirás e logo da súa filla casada cun Cancelada fronte á panadería de Vitorio e a de José Ferreiro Moar (1903-1981) que estaba casado con Sara Nouche, unha irmá de Enrique. Na de Mirás estivo posteriormente o Bar Regueiro. Na esquina Primitivo Viqueira Lagares (1924-2003) foi propietario do Bar Abellá. Outros locais foron o Caseto, Zipi e Zape, e o Veleiro que tamén era dos de Ferreiro. 
Máis abaixo estaba o Bar Patiño (tamén casa de comidas). Na esquina coa rúa Nova había o Bar Eirín. Algo máis abaixo un dos bares e restaurantes máis antigos da vila, o de Mariño. Posteriormente tería unha 2ª vida como croissantería Antoxos. Tamén nos 60 houbo un Bar Órdenes que rexentaba Jesús Villaverde Botana (1932-2018). Na outra man o mítico Xesteda (agora casa de apostas) que fundou o empresario José González e que pasou por múltiples mans.
 
 
No que agora son os parques municipais houbo antigamente unha taberna que rexentou un tal Cándido. Cos anos no mesmo lugar habería bares ou pubs con distintas denominacións. Nos soportais ao lado da de Álvarez estaba a de Nieves. Na parte baixa tocando co Recreo no que era a casa da Ribacha estivo o Bar Regos, primeiro de Cándido Regos Rodríguez e logo do seu irmán Manuel, pai do alcalde. No actual campo da feira o primeiro local foi do municipal Cachorro. Outro dos primeiros foi o bar Felisa.
No Recreo, outra das rúas máis vellas de Ordes, pasaba o mesmo que nos Lagartos. Houbo moitas fondas, tabernas e lugares míticos como a casa de comidas de Mari Pepa de Mirás ou o bar/salón de Encarnación Meijide de Prado. Outros que podemos citar son o Sótano, que estaba na casa de Carril, o bodegón Orensano de Carlos González Rodríguez (1923-2011), o bar de Pablo ou o bar de Vicente Corral o Culero. Máis modernos no tempo foron o Bar Puente de Manuel Liste García e Carmen Varela Caamaño (onde hoxe Tino vende maquinaría agrícola), o Bar Lesta e o Bar Cendal.
Na parte alta do Recreo estiveron a taberna de Pepe de Carril, o bar de Alfredo, o Vista Alegre, o Bar Golán e o último xa en pleno Balado, Clave de Sol, famoso por aqueles recordados polos asados e algunha outra característica menos apreciada polo público xeral.

lunes, 7 de julio de 2025

Novas de 1961

   No ano 1961 hubo moitas novas interesantes en Ordes.
 
 
En marzo tivo lugar unha reunión do gremio fiscal para tratar dos novos impostos de consumos de luxo, viños e alcol, e nomear novos representantes. A xuntanza, celebrada na casa consistorial, foi presidida polos representantes saíntes, o secretario do concello Ángel Concheiro e os funcionarios Laureano Iglesias e Ignacio Castro. Votaron 62 persoas, sendo elixidos Manuel Mariño, Julio Liñares, Mariano Amado, Ismael Calvo, Juan Viqueira, Andrés Ramos e Manuel Liste.
  O día 18 de abril as mulleres de Mercurín atacaron a unha brigada de axentes forestais no monte Inxerio.
  A electrificación do rural era un proceso imparable na década dos 60. O día 29 de abril o gobernador civil Evaristo Martín Freire inaugurou un transformador de FENOSA que tiña unha potencia de 50 Kwh nesta ocasión na parroquia de Poulo.
 
  Foi recibido na vila polas autoridades de Ordes. Logo a comitiva dirixiuse á parroquia veciña onde o esperaban moitos veciños, o delegado comarcal de Sindicatos, o xefe da Irmandade de labradores de Poulo, o secretario do concello, o delegado de FENOSA para a zona de Santiago, a comisión parroquial para a electrificación e o párroco don José Barreiro que procedería á bendición do transformador. Despois dun breve discurso do gobernador, moi aplaudido, houbo un refrixerio no local da escola parroquial.
  En xuño tivo lugar a inauguración do campo de fútbol do Rayo FC.
 
En agosto foi o tempo das festas patronais, que segundo opinión xeral resultaron excelentes. Como de costume foron amenizadas pola Banda de Arca e dúas orquestras, Florida de Pontevedra e Orquesta Radio da Coruña. Ademais o 15, día grande, houbo fútbol internacional! O Órdenes enfrontouse ao Vila Real de Portugal en partido que rematou perdendo 2-3. Máis modesto foi o partido celebrado o 16, San Roque, onde o Rayo derrotou por 5-3 ao Santirso FC (da primeira División das Mariñas). Houbo tamén un prestixioso visitante: o xastre Manolo Sousa, fillo do tamén xastre Manuel Sousa Hermida, que volveu brevemente á vila despois de 15 anos de ausencia.
 
  En setembro a nova máis destacada foi a voda de Pilar Coello e Antonio Concheiro Carro.
  En novembro a electrificación do concello deu un novo paso, neste caso na parroquia de Lesta. A comisión de veciños solicitaba instalar un ramal de liña a 10.000 voltios de 3,5 km de lonxitude que partiría dun centro de transformación propiedade da empresa de Jesús Romero Calvo e un centro de transformación situado en Lesta para servir aos lugares da Cruz, Abeneiros, Altiboia, Pazo, Pereiriñas, Camiño, Agromaior, Xermiñas, Agrela, Couto e estrada. O orzamento ascendía a 157.000 pesetas.
  Ese ano tamén avanzaba a concentración parcelaria na comarca, especialmente en Tordoia. En Ordes realizaron a solicitude para os traballos preliminares as parroquias de Beán, Montaos, Parada, Pereira e Poulo.