A vida nas aldeas de antano

   Manuel Rodríguez García co seu libro "Historia viva" (1998) é unha gran fonte de información sobre o Ordes de principios do século XX. Velaquí algúns dos seus recordos sobre como era a vida cotiá antes de 1930.

 

  A vida nas aldeas de Ordes, hai máis de 70 anos, era moi familiar. As xentes estaban todas emparentadas, as casas unidas unhas a outras, igual que as eiras, cos palleiros agrupados. Os corrais de diante das casas formaban un só, e cada casa estraba con toxos a súa parte correspondente. Os hórreos agrupábanse así mesmo no campiño máis alto. Nas eiras situábase o pozo do cal sacaban a auga cun caldeiro atado a punta dun adibal enrolado nun sarillo de pau. O muíño tamén era comunal e estaba partido en pezas e medias pezas. No lavadoiro, construído no campo da fonte, cada veciño tiña a súa lousa de pedra para refregar a roupa, que se poñía a clareo no arredor, antes de tendela a secar nas silveiras.

 

  As mulleres da aldea xuntábanse todos os luns no lavadoiro; lavaban a roupa e contaban contos. Era un lugar de encontro; as xentes tamén se procuraban nos herbais, nas cortiñas, nas corredoiras e nos carreiros.

  Os nenos nacían nas casas e mamaban ata o ano e medio, pero aos poucos meses xa lle daban papas de fariña de millo con leite, que eran sempre de fariña do óleo, e máis caldo coa culler, que antes mastigaba a nai. Tamén lle daban a codia de abaixo do pan de boroa. Vestían "peleles", camisas, chaquetas, pantalóns longos por debaixo do xeonllo cun tirante só, un pouco cruzado, boina e zocos. Ían xogar cos outros nenos, ás veces en busca de nocellas, que arrincaban cun chuzo de pau, amoras, acedas, peruquiños dos espiños, abelás, piñóns de piñeiro macho, castañas, chuchameles e amorotes.

  No almorzo tomábase caldo do día anterior con pan molente ou sopas de nata ou manteiga; no xantar, caldo, compango (carne de cocho) e un chisco de leite; na cea, merenda de fariña de trigo con torrixos e graxa de cocho. Cando chovía moito acoraba o muíño e non moía fariña dabondo para cocer. Era cando se facían bolos no pote con torrixos ou bolas delgadas na borralla envoltas en verzas.

  A escola era de pago (un ferrado de trigo anual), e só acudían a ela os rapaces; ás rapazas, como non ían ao servizo militar, non lles facía falta saber ler. Pero mesmo os rapaces asistían pouco, pois xa desde pequenos tiñan que traballar, ás veces de sol a sol; levar as vacas a pacer, chamar aos bois a arar ou gradar a terra, ir apañar comida para os animais (herba, avea, nabos, verzas), ou toxos para as bestas, que había que trizar no trizadeiro e botarllas no pesebre.

  Cando algún neno estaba empanicado, a nai facíalle os remedios na casa: para a gorxa, mel con limón; para os ollos, celidonia con leite; para a cabeza, lonchas de patacas postas na testa de diadema amarradas cun pano; para o constipado, auga fervida con romeu, ruda, follas de eucalipto, malvas e fiunchos; para purgalos, ouropeso; para as feridas, po de champiñóns; para os tirizós, afumalos con fume de carozos; para o trancazo, unha ortigada no lombo; e para os golpes, fregas de nabo caíño.

 

OS MUÍÑOS

  Os muíños de río eran comunais e estaban partidos en pezas ou medias pezas, sendo a peza de sol a sol. Pola mañá cedo, antes de saír o sol, apañaba a fariña o que moeu de noite e deitaba o millo o que moía de día. Se tiña media peza apañaba á posta do sol e deitaba a da noite.

  Despois de cear na casa xuntábanse as mozas da aldea e ían dar conta do muíño... Que había moito raspiñeiro! Levaban un farol e un candil para alumear, pandeiretas e cunchas para bailar a muiñeira.

  Ao chegar os mozos, que levaban algunha gaita, xa empezaba a muiñada para toda a noite. A moza que bailaba co mozo que lle gustaba pronto se cansaba de bailar e dicíalle se quería sentarse, así ían sentarse no canto do tremiñado ou no pasadoiro e contaban moitos contos. El botáballe o brazo por enriba e dáballe uns beliscos, e ela toda se revolvía coma quen non quere a cousa. Así brincaban ata moi tarde e cantaban: 

"Unha noite no muíño, unha noite non é nada. Unha semaniña enteira, esa si que é muiñada" ou "O muíño do meu sogro, eu ben lle sei o tempero. Cando está alto baixalo, cando está baixo erguelo".